ΚΟΥΡΔΙΣΜΑ ΣΑΝΤΟΥΡΙΟΥ

                                                                                                                                     Δ,Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

          Το σαντούρι, έγχορδο όργανο, χρειάζεται από καιρό σε καιρό κούρδισμα. Το ξεκούρδισμα - η μεγαλύτερη ή μικρότερη παραφωνία - είναι αποτέλεσμα του τεντώματος ή του χαλαρώματος των χορδών.

          Η αιτία είναι ότι το κατασκευαστικό υλικό του σαντουριού, αποτελείται κατά το μεγαλύτερο μέρος από ξύλο, που είναι ευαίσθητο πολύ στις αλλαγές της θερμοκρασίας ή της υγρασίας και έτσι παθαίνει διαστολή ή συστολή. Η κίνηση αυτή επηρεάζει το τέντωμα των χορδών. Ακόμα η αντίθετη τάση ανάμεσα στο σκελετό και τις χορδές, δημιουργεί το ξεκούρδισμα του οργάνου.

          Όσο πιο συχνές είναι οι αλλαγές της θερμοκρασίας, όσο πιο αδύνατη είναι η κατασκευή του οργάνου, τόσο πιο συχνά πρέπει να γίνεται το κούρδισμα.

               Στο σαντούρι, όπως είναι γνωστό, μια φωνή αποτελείται από μια μέχρι πέντε χορδές, που πρέπει να ηχούν το ίδιο. Ακόμα, μια χορδή χωρίζεταί σε δύο μέρη και μας δίνει δυο διαφορετικούς ήχους (τόνους). Για τους λόγους αυτούς, το κούρδισμα είναι δύσκολη δουλειά, χωρίς βέβαια να είναι ακατόρθωτη.

               Το κούρδισμα γίνεται από τον ίδιο τον παίκτη του οργάνου. Ο παίκτης που διαθέτει ένα σχετικά καλό αυτί, γνωρίζει το όργανο και έχει ανάλογη δεξιότητα, μπορεί με επιμελή άσκηση να μάθει το κούρδισμα. Εκτός από τις προϋποθέσεις αυτές χρειάζεται ένα καλό ηχητικό κλειδί κουρδίσματος που να ταιριάζει καλά στα κλειδιά του οργάνου. Το κλειδί αυτό έχει σχήμα «Τ» (εικ 1). Στην εκλογή του πρέπει να προσέξει κανείς να έχει την κατάλληλη τρύπα που να εφαρμόζει απόλυτα, γιατί με τον καιρό θα φθείρει τις τέσσερις ακμές των τετράγωνων κλειδιών και θα τα κάνει άχρηστα.

               Σκοπός του κουρδίσματος είναι να διορθωθεί η κακοφωνία που δημιουργείται από τους λόγους που αναφέραμε πιο πάνω και να διατηρήσει το όργανο στο ηχητικό ύψος του ονομαζόμενου «κανονικού Λα» (διεθνώς αναγνωρισμένο ηχητικό ύψος από 440 πλήρεις ταλαντώσεις) ή κάπου εκεί κοντά για να μπορεί να παίξει κανείς με αρμονία, είτε σόλο είτε μαζί με άλλα όργανα κουρδισμένα στο ίδιο ηχητικό ύψος.

               Για τον καθορισμό του κανονικού τόνου «Λα» είναι κατάλληλα ή Λα ηχητική διχάλα (εικ.2) ή Λα ηχητική πίπα ή τα διάφορα ηλεκτρονικά διαπασών (εικ.3). Σε περίπτωση που συμπράττουν  και άλλα όργανα, πρέπει να παίρνει υπόψη κανείς και το τονικό ύψος των άλλων οργάνων και κυρίως να προσαρμόζεται με εκείνα που είναι δυσκολότερα να κουρδιστούν (πιάνο, αρμόνιο, πνευστά κ. τ. λ.). Η άσκηση του κουρδίσματος πρέπει να αρχίσει με τον ακριβή συγχορδισμό των δυο ή πέντε χορδών.

               Σαν βασικό ήχο παίρνει κανείς την πρώτη από τις πέντε χορδές και αρχίζει να την αγγίζει με το δείκτη του αριστερού χεριού, ενώ αρχίζει να παίζει και την αμέσως από κάτω χορδή. Αν αυτή η χορδή, η δεύτερη, δώσει ένα ήχο χαμηλότερο απ' την πρώτη τότε βάζουμε το κλειδί κουρδίσματος στο δεύτερο κλειδί και με μια αργή κίνηση τεντώνουμε τη χορδή τόσο μέχρι να δώσει τον ήχο της πρώτης. Αν η δεύτερη χορδή, δώσει ήχο ψηλότερο, τότε στρέφουμε τον κουρδιστή προς την αντίθετη κατεύθυνση σιγά-σιγά.

               Ο κουρδιστής (κλειδί), πρέπει να κρατιέται πάντοτε κάθετα στο μπαλκόνι, ώστε το κλειδί να μη γυρίζει προς το πλάι. Μόλις οι δυο γειτονικές χορδές δώσουν καθαρά τον ίδιο ήχο, βάζουμε τον κουρδιστή στο επόμενο κλειδί και συντονίζουμε και την τρίτη χορδή στο ίδιο ύψος με τις δυο προηγούμενες. Με τον ίδιο τρόπο κουρδίζουμε και την τέταρτη και την πέμπτη. Μόλις ακούσουμε και τις πέντε χορδές να δίνουν τον ίδιο ήχο δίνουμε μερικά χτυπήματα με την μπαγκέτα.

               Αν έπειτα από μερικά χτυπήματα, οι χορδές δεν δίνουν τον ίδιο ήχο, αρχίζουμε πάλι το κούρδισμα από τη χορδή που έδωσε το σχετικά χαμηλότερο ήχο. Αυτό το επαναλαμβάνουμε συνέχεια μέχρι που οι χορδές δεν ξεκουρδίζονται με τα χτυπήματα της μπαγκέτας και δίνουν ένα καθαρό, συγχρονισμένο ήχο.

               Μικρές αποκλίσεις του ήχου, ανάμεσα στις τέσσερις ή πέντε χορδές μπορούμε να εξομοιώσουμε με ελαφριά πίεση των δακτύλων πάνω στις χορδές που δίνουν τον υψηλότερο ήχο.

               Οι ήχοι του σαντουριού έχουν οργανωθεί κατά τέτοιο τρόπο με το χώρισμα των χορδών από τους καβαλάρηδες, ώστε σε μια ορισμένη περιοχή (μεσαία και πρίμα) να δίνουν δυο διαφορετικούς ήχους. Το ύψος του ήχου καθορίζεται από το μήκος της χορδής και την τάση της (το τέντωμά της). Σε ένα καλά φτιαγμένο και καλοδιατηρημένο σαντούρι το μήκος των χορδών, οι καβαλάρηδες κ. τ. λ. είναι τόσο καλά τοποθετημένα που δεν πρέπει ν' αλλάξουμε τίποτα.

               Όμως όταν κουρδίζουμε το σαντούρι, καλό είναι να ελέγχουμε το μεσαίο καβαλάρη, ώστε οι πέμπτες ή οι τρίτες και οι δεύτερες, να ακούγονται σωστά. Σε περίπτωση που υπάρχει διαφορά, μετακινούμε τα «μαξιλαράκια», δηλαδή τα μικρά μπρουτζάκια και ξυλαράκια που βρίσκονται στο αριστερό μπαλκόνι, για να γίνει σωστή η σχέση.

               Με αυτές τις προϋποθέσεις ξεκινούμε το κούρδισμα. Οι αριθμοί σε κύκλο, δείχνουν τη σειρά κουρδίσματος (πίνακας 1).

               Με βάση τη La     του διαπασών ξεκινούμε το κούρδισμα από τη La της μεσαίας περιοχής του οργάνου La³ (1)*. Ταυτόχρονα κουρδίζεται και η πέμπτη της La(1) η Re²(2).   

               Ελέγχουμε όμως αν όλες οι χορδές της Re²(2) είναι ταυτόφωνα κουρδισμένες και αν διατηρείται η σχέση της πέμπτης. Το ίδιο γίνεται σε όλες τις πέμπτες δηλαδή στο μεσαίο καβαλάρη.

              

               Με βάση τη Re²(2) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Re¹(3) και με βάση τη La³(1) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη La²(4). Από εκεί μια οκτάβα κάτω κουρδίζουμε τη La¹(5). Από τη La³(1) ανεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε το πρίμο La⁴(6) που ταυτόχρονα κουρδίζεται και η Fa#⁴ (7) που εδώ όμως είναι σχέση μικρής τρίτης.

               Μέχρι εδώ έχουν κουρδιστεί όλα τα La του οργάνου.

               Από τη Re²(2) ανεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Re³(8), ενώ ταυτόχρονα κουρδίζεται η Mi⁴(9). Έτσι έχουν κουρδιστεί όλα τα Re.

               Από τη Mi⁴(9) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Mi³(10) και ταυτόχρονα κουρδίζεται η Si³(12) .

               Μπορούμε όμως και από τη La³(1) να κατεβούμε μια τετάρτη και να κουρδίσουμε έτσι τη Mi³(10).

               Από τη Mi³(10) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Mi²(11) και μια οκτάβα κάτω κουρδίζουμε τη Mi¹(13). Έτσι έχουμε κουρδίσει όλα τα Mi.

               Για να κουρδίσουμε τη Si²(14) ή κατεβαίνουμε μια οκτάβα από τη Si³(12) ή ανεβαίνουμε μια πέμπτη από τη Mi²(11). Το ίδιο γίνεται και για το πρίμο Si⁴(16) δηλαδή ή ανεβαίνουμε μια οκτάβα από τη Si³(12) ή ανεβαίνουμε μια πέμπτη από τη Mi⁴(9). Από τη Si²(14) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Si¹(15). Όταν κουρδίσαμε τη Si⁴(16) ταυτόχρονα κουρδίστηκε και η Sol#⁴(17). Με αυτόν τον τρόπο κουρδίσαμε και όλα τα Si.

               Από τη Si³(12) κατεβαίνουμε μια τρίτη για να κουρδίσουμε τη Si³(18). Για να ελέγξουμε αν είναι σωστά κουρδισμένο κάνουμε τον εξής συνδυασμό με τις τετάρτες: La³(1) - Mi³(10) - Re²(2) - Sol³(18). Αφού κουρδίσουμε τη Sol³(18) ταυτόχρονα κουρδίζεται η Do²(19). Από τη Do²(19) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Do¹(20).      

               Για να κουρδίσουμε τη Sol²(21) ή κατεβαίνουμε μια οκτάβα από τη Sol³(18) ή ανεβαίνουμε μια πέμπτη από τη Do¹(20).

               Από τη Sol²(21) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Sol¹(22) και από τη Sol³(18) ανεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε το πρίμο Sol⁴(23) που παράλληλα κουρδίζεται και η La#⁴(34).

               Από τη Sol⁴(23) κατεβαίνουμε μια πέμπτη ή από τη Do²(19) ανεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Do³(24). Ταυτόχρονα κουρδίζεται η Fa³(25).

               Από τη Fa³(25) κατεβαίνουμε μια οκτάβα για να κουρδίσουμε τη Fa²(26) και μια οκτάβα κάτω για τη Fa¹(27).

               Για να κουρδίσουμε τη Fa⁴(28) ή ανεβαίνουμε μια οκτάβα από τη Fa³(25) ή ανεβαίνουμε μια τετάρτη από τη Do³(24). Ταυτόχρονα κουρδίζεται και η Re#³(29).

               Από τη Re#³(29) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Re#²(30). Ταυτόχρονα κουρδίζεται και η La#³(32).

               Από τη Re#²(30) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Re#¹(31).

               Από τη Re#¹(31) ανεβαίνουμε μια πέμπτη και κουρδίζουμε τη La#²(33) ή από τη La#³(32) κατεβαίνουμε μια οκτάβα.

               Από τη La#²(33) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη La#¹(34).

               Από τη La#³(32) ανεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη La#⁴(35) που έχει κουρδιστεί προηγουμένως όταν είχαμε  κουρδίσει τη Sol⁴(23).

               Η Do#²(36) είναι ο επόμενος στόχος κουρδίσματος. Από τη Sol⁴(17) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Sol³(38)    , οπότε ταυτόχρονα κουρδίζεται και η Do#²(36).

               Για να ελέγξουμε αν είναι σωστά κουρδισμένο παίζουμε σε συνδυασμό Do- Do#- Re- Do#- Do- Do#.

               Τώρα από τη Do#²(36) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Do#¹(37).

               Από τη Do#¹(37) ανεβαίνουμε μια πέμπτη Sol#²(39) ή από τη Sol#³(38) κατεβαίνουμε μια οκτάβα για να κουρδίσουμε τη Sol#²(39). Από τη Sol#²(39) κατεβαίνουμε μια οκτάβα για να κουρδίσουμε τη Sol#¹(40).

               Από τη Do#²(36) ανεβαίνουμε μια οκτάβα για να κουρδίσουμε τη Do#³(41) ή από τη Sol#³(38) ανεβαίνουμε μια τετάρτη ή από τη Sol#⁴(17) κατεβαίνουμε μια πέμπτη για να κουρδίσουμε τη Do#³(41).

               Ταυτόχρονα κουρδίζεται και η Fa#³(42) από την οποία κατεβαίνουμε μια οκτάβα για να κουρδίσουμε τη Fa#²(43) και από αυτό μια οκτάβα κάτω για να κουρδίσουμε τη Fa#¹(44).

               Με την περιγραφή αυτή το κούρδισμα, φαίνεται δύσκολο. Δεν πρέπει όμως κανείς να αποθαρρύνεται διότι μετά από μερικές προσπάθειες και με λίγη υπομονή, η επιτυχία είναι σίγουρη. Για τον καλύτερο έλεγχο του κουρδίσματος, μπορεί να γίνουν διάφορες ασκήσεις (λ.χ. τρίτες, συγχορδίες, κ.α.) (Σημ.1, πίνακας 2) 

               Πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι το σαντούρι μπορεί να κουρδιστεί όταν η διάμετρος και η ποιότητα των χορδών είναι ίδια.

               Όταν σπάσει μια χορδή πρέπει να την αντικαταστήσουμε με άλλη της ίδιας ποιότητας και διαμέτρου. Καλό είναι να αλλάξουμε όλες τις χορδές της φωνής γιατί μόνο έτσι μπορούν να συντονιστούν σωστά. Μια παλιά χορδή δεν μπορεί ποτέ να συντονιστεί ακριβώς με μια καινούργια.

          Τέλος πρέπει να προσέχουμε να μη περνάμε απότομα το σαντούρι μας από ένα κρύο δωμάτιο σε ένα ζεστό και να μη το ακουμπάμε ποτέ κοντά σε θέρμανση ή να μην το αφήνουμε κοντά σε πόρτα ή παράθυρο. Σε περίπτωση ταξιδιού να το τοποθετούμε σε κλειστή θήκη.

ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ