ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΑΝΤΟΥΡΙΟΥ Β'

 Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

Διαστάσεις απο σαντούρι του σπουδαίου παίκτη και κατασκευαστή Γιάννη Ζαφειρόπουλου.
Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ 31/1/2014

ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ ΜΕΡΟΣ Δ'

ΜΕΡΟΣ Δ' ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ

ΕΣΥ ΚΟΙΜΑΣΑΙ ΣΤΑ ΣΕΝΤΟΝΑΚΙΑ

ΕΣΥ ΚΟΙΜΑΣΑΙ ΣΤΑ ΣΕΝΤΟΝΑΚΙΑ

Εσύ κοιμάσαι στα σεντονάκια

Και γώ γυρίζω, μες τα σοκάκια.

Εσύ κοιμάσαι στη κουνουπιέρα

Και γω γυρίζω, νύχτα και μέρα

Εσύ κοιμάσαι με τη μαμά σου

Και γώ γυρίζω στη γειτονιά σου

Να φύγω θέλω με το βαπόρι

Κι ας κλαίει μάννα κι ας κλαίει κι κόρη

 Σμυρνέϊκος σκοπός της αυγής αλλά και καθιστικό.. Πληροφορίες α)ΛΕΣΒΟΣ ΑΙΟΛΙΣ  Π.Ε.Κ.9-10, CD Α/10, έκδοση 1996. Τραγούδι, Βασιλική Μαλακέλλη, β)ΜΕΛΙΣΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑΣΟ Β’, ΦΙΛΟΠΡΟΟΔΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΓΙΑΣΩΤΩΝ ΑΘΗΝΑΣ CD2/9, έκδοση 1998, οργανικός σκοπός γ)ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ «Ο ΑΛΚΑΙΟΣ» CD «ΕΡΥ ΠΑΛΕ» αρ.14.έκδοση 2000, χορωδία ΑΛΚΑΙΟΥ.

Οι δύο πρώτες ηχογραφήσεις έγιναν στην Αγιάσο και παίζουν οι μουσικοί: Χαρίλαος Ρόδανος βιολί, Σταύρος Ρόδανος κιθάρα και Κώστας Ζαφειρίου σαντούρι. Ο ρυθμός 2/4 ή 4/4.  Στη τρίτη  παίζουν οι μουσικοί: Βερβέρη Πέμυ σαντούρι, Χριστιανός Νίκος βιολί, Πασπάτης Άλκης ούτι, Μαρμαρινός Μανώλης τουμπερλέκι. Εδώ ο ρυθμός είναι εννεάσημος. 

Δ.Β.Κοφτερός,
Μυτιλήνη 29/1/2014  

ΠΡΙΜΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ

ΠΡΙΜΟ  ΣΑΝΤΟΥΡΙ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ:Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

            Ο καθιερωμένος τύπος ελληνικού σαντουριού είναι αυτός που περιγράφω στο "ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ", εκδόσεις "Δωδώνη" 1991 και 1996.  

             Η ιδέα να  δημιουργηθεί "οικογένεια" ελληνικού σαντουριού, δηλαδή, μπάσο – μεσαίο – πρίμο,  ανήκει στο  δάσκαλό μου  Τάσο  Διακογιώργη.    

            Τον Σεπτέμβριο του 2002, πραγματοποιήθηκε η κατασκευή  του πρίμου σαντουριού. Το σχεδιασμό έκανε ο Δημήτρης Κοφτερός, τον Ιούνιο του 2002, και την κατασκευή ανέλαβε ο κατασκευαστής ελληνικού σαντουριού Σπύρος Μαμάης. Στις 19 Ιουλίου είχε τελειώσει το κατασκευαστικό μέρος.        Οι διαστάσεις του πρίμου σαντουριού είναι: μεγάλη πλευρά 85,50 cm

μικρή πλευρά    59,00 cm, μπαλκόνια   40,00 cm μήκος και πλάτος 11,00 cm

            Το αρμάτωμα τελείωσε στις 11 Σεπτεμβρίου 2002,και χρησιμοποιήθηκε ατσάλι σε όλη την έκταση του οργάνου με διαφορετική διάμετρο.

·        ΝΤΟ - ΣΟΛ έως και ΡΕ - ΛΑ   5,00 mm

·        ΡΕ#  -  ΛΑ και ΜΙ - ΣΙ  4,50 mm

·        ΦΑ   -  ΝΤΟ  και ΦΑ# - ΝΤΟ # 4,00 mm

·        ΡΕ - ΜΙ  και ΡΕ# -  ΦΑ  πρίμα  3,50 mm

·        ΦΑ#  -ΛΑ έως και ΣΟΛ# - ΣΙ 3,00 mm

Το αρμάτωμα στη μπάσα περιοχή είναι:

·        ΣΙ έως και  ΣΟΛ#  6,00 mm

·        ΣΟΛ έως και ΜΙ    6,50 mm

·        ΡΕ#  έως  και  ΝΤΟ#  7,00 mm

·        ΝΤΟ              7,50 mm

1.      Πίνακας  κουρδίσματος ελληνικό σαντούρι

2.      Πίνακας κουρδίσματος πρίμου σαντουριού (Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΥ)

ΔΩΡΕΑΝ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΑΝΤΟΥΡΙΟΥ ΣΤΟ ΜΠΟΥΡΟ

Συνεχίζονται για τρίτη χρονιά τα μαθήματα σαντουριού στο «Μουσείο Ελιάς» (πάνω μηχανή) με δάσκαλο το Δημήτρη Β. Κοφτερό. Τα μαθήματα παρακολουθούν παιδιά απ’ το Αμπελικό, η Κακάμπουρα Βασιλική, από το Πλωμάρι, η Ειρήνη Καλαμποκά και από το Μπουρό (Νεοχώρι) οι : Μαρία Εμμ. Καλδέλλη, ηΜαίρη Γρ. Βουλαλά, η Στρατούλα Παν. Κοντέλλη και η Αγάπη Γεωργ. Μουχτούρι

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ, ΜΕΡΟΣ Β

ΗΧΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΥΛΙΚΟ*

Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

α)ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΚΑΙ ΧΙΟΥ, SDNM 110

ΒΙΝΥΛΙΟ ΜΕ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ, ΕΚΔΟΣΗ 1974

β)ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ, SDNM 125

ΒΙΝΥΛΙΟ ΜΕ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ, ΕΚΔΟΣΗ 1989

ΔΟΜΝΑ ΣΑΜΙΟΥ - ΣΤΗΣ ΠΙΚΡΟΔΑΦΝΗΣ ΤΟΝ ΑΝΘΟ

ΔΙΣΚΟΣ ΒΥΝΙΛΙΟΥ, ΑΘΗΝΑ 1976

ΕΜΙ 14C 062-70253

ΜΕΡΟΣ 2ον ,1.ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ ΜΕΣ ΤΗΝ ΑΡΜΕΝΙΑ- Αντικρυστό ,

5.ΤΟ ΜΛΑΡ'ΤΟΜΛΑΡ'-Κωμικό

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΜΑΝΤΑΜΑΔΙΩΤΩΝ ΛΕΣΒΟΥ "Ο ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ" Σ.ΜΑ.Λ.Τ.Α.

ΤΑ ΜΥΤΙΛΗΝΙΑ ΜΑΣ Νο 1-3

ΖΩΝΤΑΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΜΕ ΤΟ

"ΛΕΣΒΙΑΚΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ"

ΚΑΣΕΤΕΣ ΤΡΕΙΣ, ΕΚΔΟΣΗ 1979-1980

ΔΟΜΝΑ ΣΑΜΙΟΥ- Η ΠΕΡΠΕΡΟΥΝΑ

και άλλα τραγούδια του λαού μας για παιδιά

ZODIAC 88505, ΑΘΗΝΑ 1980

ΜΕΡΟΣ 1ον, 1. Θέλω ν' ανέβω στα ψηλά,

ΜΕΡΟΣ 2ον, 6.πανω στην κούνια κάτσανε

ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

ΑΘΗΝΑ 1987, ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- ΑΙΓΑΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ CD: Β΄όψη: 3. Ρεμπέτικο Σμύρνης-Μυτιλήνης

(τα δυο κυπαρίσσια)

Έρευνα -επιλογή υλικού:Λάμπρος Λιάβας

POLYPHONE Δ.Ι.ΠΟΛΙΤΗΣ ΑΕ

ΜΥΤΙΛΗΝΙΟ ΓΛΕΝΤΙ Νο 1.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ:Κ. ΚΑΛΔΕΛΗΣ

ΣΑΝΤΟΥΡΙ:Δ. ΚΟΦΤΕΡΟΣ

ΚΑΣΕΤΑ, ΕΚΔΟΣΗ 1993

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ Π.Ε.Κ 9-10

ΛΕΣΒΟΣ ΑΙΟΛΙΣ

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

ΣΥΛΛΟΓΗ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΣ ΔΙΟΝΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΥΟ CD ΚΑΙ ΔΙΓΛΩΣΟ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ. ΕΚΔΟΣΗ 1996

ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

ΜΕΛΙΣΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑΣΟ

ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΑΣ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΦΙΛΠΟΠΡΟΟΔΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΓΙΑΣΩΤΩΝ ΑΘΗΝΑΣ

α)ΔΥΟ ΔΙΣΚΟΙ ΒΙΝΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ. ΕΚΔΟΣΗ 1996

β)ΔΥΟ CD (ΜΕΡΟΣ Β΄) ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ. ΕΚΔΟΣΗ 1998

ΜΥΤΙΛΗΝΙΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΚΟΦΤΕΡΟΣ

ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ CD

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Δ.Ο.Λ.Τ. 1997

ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΑΙΟΛΙΔΑ"2011 Β΄εκδοση

ΑΙΓΑΙΟ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ, Τραγούδια της θάλασσας

ΕΚΔΟΣΗ Π.Μ.Γ.Λ.ΠΑΛΛΗΝΗΣ, ΑΘΗΝΑ 1999

ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΈΝΑ CD

ΑΙΓΑΙΟ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ, Τραγούδια της θάλασσας

ΒΙΒΛΙΟ, Έκδοση: Φ.ΝΑΚΑΣ

ΑΘΗΝΑ 1999

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ-ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΜΟΥΣΙΚΑ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ - ΛΕΣΒΟΣ (19ος-20ος ΑΙΩΝΑΣ)

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΩΤΗΡΗΣ ΧΤΟΥΡΗΣ

ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΠΕΝΤΕ CD, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΞΑΝΤΑ - ΑΘΗΝΑ 2000

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ "ΑΛΚΑΙΟΣ" ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ

παρουσιάζει ΕΡΥ ΠΑΛΕ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΕ CD, ΕΚΔΟΣΗ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2000

ΑΠΌ ΤΟΝ ΠΟΥΝΕΝΤΗ, Τραγούδια του Αγαίου Πελάγους

ΜΕ ΤΗΝ "ΧΟΡΩΔΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ"ΚΑΙ ΤΗΝ 15ΜΕΛΗ  ΟΡΧΗΣΤΡΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ Κ.Α.Λ.Μ.Ε.

ΦΙΛΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ: ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ, ΓΙΑΣΕΜΙ ΣΑΡΑΓΟΥΔΑ

Δίσκος με 15 τραγούδια, Αθήνα 2001

ΕΚΔΟΣΗ ΚΑ.Λ.Μ.Ε.

ΠΟΛΕΜΟΥΣΑΜΕ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΟΥΣΑΜΕ

Τραγούδια ιστορικής μνήμης των Βαλκανικών Πολέμων

Επετειακή έκδοση για τα 90 χρόνια από τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων (1913-2003)

Επιστημονική επιμέλεια: Θεοφάνης Αντ. Σουλακέλλης (Κ.Α.Λ.Μ.Ε.)

Έκδοση : Ίδρυμα της Βουλής των των Ελλήνων, Αθήνα 2004, σελ.96

ΒΙΒΛΙΟ MEΕΝΑ CD

ΚΑΛΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΠΑΝΤΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

ΚΑΛΑΝΤΑ ΜΕ ΤΗΝ "ΧΟΡΩΔΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ"ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΡΧΗΣΤΡΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ Κ.Α.Λ.Μ.Ε.

ΈΝΑ CD,  ΑΘΗΝΑ 2004

ΦΙΝΤΑΝΙ ΦΙΝΤΑΝΑΚΙ

3  CD-ROM, ΑΘΗΝΑ 2005

ΕΚΔΟΣΗ Κ.Α.Λ.Μ.Ε.

ΕΑΡΙΝΕΣ ΕΟΡΤΕΣ, α. τα αποκριάτικα.

44 αποκριάτικα τραγούδιααπο τον ελληνικό λαϊκό μουσικό πολιτισμό

με τη ΧΟΡΟΔΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ

Συλλογή-Καλλιτεχνική επιμέλεια: ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΑΝΤ. ΣΟΥΛΑΚΕΛΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟ MEΔΥΟ CD audioΚΑΙ ΈΝΑ CD-ROM, Αθήνα 2008

ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Μουσική από το Βορειοανατολικό Αιγαίο (Λεύκωμα και 4 CD)

Έκδοση : Ίδρυμα της Βουλής των των Ελλήνων, για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία

ΑΘΗΝΑ, 2009, ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Κ.Α.Λ.Μ.Ε.

ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

ΜΥΤΙΛΗΝΙΑ ΚΑΙ ΣΜΥΡΝΕΪΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΚΑΛΑΪΤΖΗ

CD ΜΕ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ. ΕΚΔΟΣΗ (ΧΩΡΙΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ)

FM RECORDS: THE GREEK FOLK INSTRUMENTS: ΣΑΝΤΟΥΡΙ

ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΑΪΝΤΖΗΣ Ή ΜΠΙΝΤΑΓΙΑΛΑΣ

CD ΜΕ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ. ΕΚΔΟΣΗ (ΧΩΡΙΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ)

POLYPHONE Δ.Ι.ΠΟΛΙΤΗΣ ΑΕ, SLPS 111

ΜΥΤΗΛΙΝΙΑ

ΕΚΔΟΣΗ (ΧΩΡΙΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ)

*Η έρευνα συνεχίζεται.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

ΜΟΥΣΙΚΗ   ΠΑΡΑΔΟΣΗ  ΤΗΣ  ΛΕΣΒΟΥ

ΜΕΡΟΣ Α

 Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

             Η ιστορία της μουσικής χάνεται στο χρόνο και το μύθο. Κάθε λαός δημιούργησε τους  δικούς του μύθους  τις δικές του δοξασίες για την ανακάλυψη της μουσικής και των μουσικών οργάνων. Για τη μουσική της Λέσβου η μυθολογία αναφέρει πως  τα κύματα του Αιγαίου έφεραν στο νησί  τη λύρα και το κεφάλι του  Ορφέα όταν οι Μαινάδες τον αποκεφάλισαν και τον πέταξαν στο ποταμό Έβρο. Σύμφωνα με τη παράδοση , οι κάτοικοι ενταφίασαν το κεφάλι στο όρος Λεπέτυμνο και έδωσαν τη λύρα στο ποιητή και μουσικό Τέρπανδρο που έγινε «περί της μουσικής άριστος και αμίμητος».

            Κορυφαίοι εκπρόσωποι και συνεχιστές της Αιολικής λυρικής ποίησης, ο Αλκαίος και η Σαπφώ. Ο Αλκαίος  ύμνησε τον έρωτα, τη καλή ζωή αλλά και τη δημοκρατία. Η Σαπφώ, η δέκατη μούσα, χρησιμοποίησε πρώτη το πλήκτρο στη λύρα για να συνοδέψει τους ύμνους και τα επιθαλάμια τραγούδια.

 Ο Αρίων,ο Φρύνις, ο Αγήνωρ, ο Ξενοφάνης, ο Αριστικλείδης, ο Κηπίων και πολλοί άλλοι μουσικοί και ποιητές, γεννήθηκαν στο νησί του σοφού Πιττακού και Θεόφραστου.

            Η τέχνη της μουσικής δημιουργίας δεν σταμάτησε ακόμα και σε περιόδους περιορισμού και υποταγής της πολιτικής ανεξαρτησίας της Λέσβου.   «Η Μυτιλήνη είχε πρυτανείον και θέατρον και ωδείον,  τοσούτον λαμπρά - γλαφειρά  και περικαλλή, ώστε  και ο Ρωμαίος Πομπήιος επιστρέφων εκ του Μιθριδατικού πολέμου, παρευρέθη είς τους εν Μιτυλήνη αγώνας των ποιητών, και εις θαυμασμόν κινηθείς, εμιμήθη το σχέδιον τούτων εις την οικοδομήν του εν Ρώμη θεάτρου».

            Κατά τη βυζαντινή περίοδο, ο Χριστόφορος Πατρίκιος, έγραψε ύμνους ιαμβικούς και ηρωϊκούς, για το βίο των αγίων. Ο Καλλίνικος εκ Μανταμάδου, ο Γεώργιος ο Λέσβιος, ό Νικόλαος Παγανάς και πολλοί άλλοι μουσικοί και μουσικολόγοι , συνέχισαν τη παράδοση της μουσικής τέχνης του τόπου μας.

              Πέρα όμως απ’ τους σοφούς δασκάλους, ο Λέσβιος έχει το τραγούδι και τη μουσική στο αίμα του. Κάνει τον πόνο και τη χαρά τραγούδι και τα διαλαλεί νύχτα και μέρα. Για κάθε κοινωνικό γεγονός, για κάθε περίσταση, έχει στα χείλη του έτοιμο το τραγούδι και το εκφράζει με το σκοπό που του ταιριάζει.

    Τραγούδια  δίχως όργανα, a capella (φωνητικά), και σκοποί και τραγούδια με τα παιχνίδια, τα όργανα, γεμίζουν τη καθημερινότητα. 

Το φωνητικό τραγούδι στηρίζετε στις καλές φωνές των Μυτιληνιών, στο μεράκι και τον αυθορμητισμό. Θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχουν δυο κατηγορίες φωνητικών τραγουδιών. Τραγούδια που λέγονται όλες τις εποχές του χρόνου και τραγούδια που λέγονται μια συγκεκριμένη περίοδο.

Το τραγούδι της κούνιας λ.χ., λέγεται μόνο τη Λαμπρή και τα τραγούδια της Αποκριάς μόνο τις αποκριές, ενώ ο Πλωμαρίτικος – Παραπουνκός, όλες τις εποχές του χρόνου.

        Παράλληλα με το φωνητικό τραγούδι, συνυπάρχουν  οι σκοποί και τα τραγούδια, που παίζονται με τη συνοδεία μουσικών οργάνων.

Η Λέσβος, το μεγαλύτερο νησί του Ανατολικού Αιγαίου, θαλασσοκράτησε απ’ τα πολύ παλιά χρόνια και ανέπτυξε εμπόριο με τα απέναντι παράλια της Μ. Ασίας, αλλά και με τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης και του Εύξεινου Πόντου. Εμπορεύματα και ιδέες πήγαιναν και ερχόντουσαν στο νησί.  Οι σκοποί και τα τραγούδια της Σμύρνης και Πόλης αλλά και των άλλων εμπορικών κέντρων, πλαισίωναν τα γλέντια των νεόπλουτων Μυτιληνιών.

            Σε κάθε χωριό σε κάθε κωμόπολη υπήρχε τουλάχιστον και μια μουσική κομπανία. Οι περισσότερες κομπανίες ήταν ως επί το πλείστον, οικογενειακές. Γνωστές οι κομπανίες  των  Παντελέλη, Βερβέρη ή Τουρκογιάννη, Ρόδανου, Σουσαμλή (Κακούργου), Χρίστου,  Καλαϊτζή, Μυρογιάννη  κ. α.

 Οι παραδοσιακές κομπανίες ήταν πλαισιωμένες με τα γνωστά σε όλους μας σαντουρόβιολα, αλλά και με τα άγνωστα για το πολύ κόσμο «φυσερά».

Οι κομπανίες με τα φυσερά ήταν σε χρήσει από τα τέλη του περασμένου αιώνα μέχρι τη δεκαετία του εξήντα (1960) και η πλήρης σύνθεσή τους ήταν τρομπόνι - κορνέτα - κλαρίνο- βιολί - σαντούρι- ευφώνιο και τζάζ (τύμπανο με πιατίνι). Σε πολλές κομπανίες  χρησιμοποιούσαν βιολοντσέλο αντί για ευφώνιο.

   Στο βιβλίο του ο Γάλλος μηχανικός De Launay «Κοντά στους Έλληνες της Τουρκίας» (Παρίσι 1897), περιγράφει  γλέντι στην Αγία Παρασκευή όπου «τρεις μουσικοί φθάνουν στη σειρά παίζοντας. Ο πρώτος ένα μαντολίνο που λέγεται λαγούτο, ο δεύτερος ένα όργανο με τεντωμένες χορδές που το χτυπούν με δυο σφυράκια, το σαντούρι, και ο τρίτος ένα βιολί».      

  Σε διάφορες περιοχές υπήρχαν ζυγές από ζουρνά και νταούλι ή γκάϊντα και νταούλι. Στα αποκριάτικα γλέντια ή στο αλώνισμα του σιταριού συνόδευαν  τα τραγούδια με τενεκέδες, ενώ σε κάποιες περιοχές συνόδευαν τα κάλαντα με πήλινα τουμπελέκια.

            Οι σκοποί και τα τραγούδια  έρχονταν από τα αστικά κέντρα. Μαγνητόφωνα και μέσα αναπαραγωγής του ήχου δεν υπήρχαν. Οι μουσικοί για να μπορούν να παίξουν τις πολύπλοκες μελωδίες έπρεπε να μάθουν μουσική γραφή και ανάγνωση. Εάν ήταν από οικογένεια μουσικών έπαιρναν  τα πρώτα μαθήματα απ’ το οικογενειακό τους περιβάλλον. Παράλληλα μαθήτευαν κοντά σε καταξιωμένους μουσικούς. Ο  Κων/νος Γιαλούρης ήταν χωροφύλακας στη Σμύρνη και εκεί έμαθε βιολί. Ο Παντελλής Πανταλλέλης, σαντουριέρης απ’ το Μπορό, πήρε μαθήματα από το Γεραγώτη σαντουριέρη Κονσταντάλια (Σκόπελο). Στο Χαρίλαο Ρόδανο, βιολί έδειξε ο παππούς του, αλλά πήγε και στη Μυτιλήνη στο Μυρογιάννη για να μάθει καλύτερα. Ο Γιάννης Γιαλούρης πήγε στη Πλαγιά, στο Μπουρλή ( Δημήτρη Στεριανό) για να μάθει τρομπόνι.

Βέβαια υπήρχαν και οι πραχτικοί οργανοπαίκτες που μάθαιναν τους σκοπούς με το «αυτί».

     

Εννεάσημες  είναι οι περισσότερες μελωδίες, δείγμα της αγάπης των Μυτιληνιών για τους καρσιλαμάδες, τα ζεϊμπέκικα, τα απτάλικα και τα αϊντίνικα. Είναι ελεύθεροι χοροί και ουσιαστική διαφορά μεταξύ τους δεν υπάρχει. Η διαφορά βρίσκεται στη ρυθμική αγωγή δηλαδή πόσο αργά ή πόσο γρήγορα παίζεται ένας σκοπός. Με βάση τη ρυθμική αγωγή τα αργά εννεάσημα τα ονομάζουν ζεϊμπέκικα, βαριά ή βρακάδικα, απτάλικα ή λαφριά ζεϊμπέκικα όσα παίζονται λίγο πιο γρήγορα απ’ τα βαριά ζεϊμπέκικα, καρσιλαμάδες όσα παίζονται πιο γρήγορα απ’ τα απτάλικα  και αϊντίνικα ή πεταχτούς καρσιλαμάδες όσα παίζονται πιο γρήγορα απ’ τους καρσιλαμάδες.

   Η διαφορά λέγει ο Τέντ Πετρίδης ανάμεσα στο ζεϊμπέκικο και το καρσιλαμά με ρυθμικό σχήμα 2+2+2+3 είναι «ότι το ζεϊμπέκικο παίζεται αργότερα απ’ το καρσιλαμά με μέτρο 9/4 αντί 9/8. Οι δύο χοροί πλησιάζουν σε αγωγή, ένα ζεϊμπέκικο 9/4 allegro και ένας καρσιλαμάς 9/8 adagio θα έχουν σχεδόν το ίδιο τέμπο».

Πληροφορίες για τη μουσική παράδοση της Λέσβου υπάρχουν στις έρευνες των λαογράφων – ερευνητών:

Α)ΒΙΒΛΙΑ:

Πρώτος ερευνητής υπήρξε ο δημοδιδάσκαλος Σπυρίδων Αναγνώστου (1862 – 1916). Στα «ΛΕΣΒΙΑΚΑ», καταγράφει κάλαντα της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων, χελιδονίσματα που τραγουδούσαν τα παιδιά την Κυριακή των Βαϊων, το μοιρολόι «τυ Χ΄-στού που ψαλλόταν την Μ. Παρασκευή στον Επιτάφιο, νανουρίσματα, τραγούδια του γάμου «μασούρια», τραγούδια του αντίγαμου, καταλόγια ή μοιρολόγια και «άσματα ποικίλα» όπως «οΓιαννακός», η «Σούσα» κ.α.

            Τα τραγούδια καταγράφηκαν στη Β. Λέσβο και ιδιαίτερα στη Συκαμιά και τον Μανταμάδο, περί το 1886.

            Ο φιλόλογος ιστορικός και λαογράφος, Χρήστος Παρασκευαϊδης (1869 – 1937), καταγράφει τραγούδια του γάμου και το καταλόγι του επιτάφιου θρήνου, στην Αγία Παρασκευή (Η ΠΑΛΑΙΑ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΛΕΣΒΟΥ έκδοση 1936).

            Αξιόλογη έρευνα και καταγραφή τραγουδιών και λαογραφικής ύλης, έχει κάνει ο αείμνηστος μουσικολόγος, Σταύρος Καρακάσης που επισκεύθηκε τη Λέσβο, το 1936. Η συγκέντρωση του υλικού έγινε στις κωμοπόλεις – χωριά, Αγιάσο, Πλωμάρι, Πλαγιά, Μεγάλο χωριό (Μεγαλοχώρι), Συκαμιά, Στύψη, Πέτρα, Μόλυβο, Καλλονή, Αρίσβη και Αγία Παρασκευή. Έγιναν 317 ηχογραφήσεις απ΄ τις οποίες: α) οι 292 περιλαμβάνουν χορούς και τραγούδια και έχουν καταχωρηθεί στο βιβλίο μουσικής ύλης αριθ. 7910 -8192 (α΄- ι΄) του Λαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών, β) 6 ηχογραφήσεις έχουν καταχωρηθεί στο βιβλίο ξένης ηχογραφημένης ύλης αριθ. 144 – 149 και γ) 9 στο βιβλίο ηχογραφημένης ύλης αριθ. 245 – 264 (λ.α. 2765).

            Από τις πιο πάνω ηχογραφήσεις, οι 292 περιλαμβάνουν χορούς και τραγούδια που ανήκουν στις παρακάτω κατηγορίες: γαμήλια, ερωτικά, αποκριάτικα, λατρευτικά, κάλαντα, της κούνιας, του κλήδωνα, νανουρίσματα, μοιρολόγια, δίστιχα, σατυρικά και άσεμνα. Ακόμα περιλαμβάνει παραλλαγές κλέφτικων τραγουδιών της ηπειρωτικής Ελλάδος και σκοπούς και τραγούδια της γειτονικής Μ. Ασίας.

            Στο μουσικό περιοδικό «Φόρμιξ», έχουν δημοσιευθεί 20 τραγούδια από τον Παν. Νικήτα, στη Βυζαντινή παρασημαντική (Λεσβιακόν Μηνολόγιον Μυτιλήνης, 1953. Έκδοση, Δελτίου Λεσβιακών Μελετών, αριθ. 1).

            Τραγούδια και έθιμα, απ’ τη γέννηση ως τον αντίγαμο, έχει καταγράψει η Φρόσω Ζούρου, στη θαυμάσια λαογραφική μελέτη, «Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΛΕΣΒΟ» έκδ. 1974.

            Στο δίτομο έργο του Πάνου Κοντέλλη, «Ο ΚΟΣΜΟΣ Ο ΜΙΚΡΟΣ», έκδ. 1985 – 1989. στη συλλογή του Δημ, Γρ. Βερναδάκη, «ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ», στις ανέκδοτες συλλογές των Ε. Τούμπα, Βρυσαγώτη (1856), Σταύρου Καρυδώνη (1900), του Προδρόμου Αναγνώστου, του Παν. Νικήτα (1933), στο σατυρικό περιοδικό του Στρατή Παπανικόλα «Ο ΤΡΙΒΟΛΟΣ», στο βιβλίο του Γιώργου Γιαννουλέλλη «ΠΛΩΜΑΡΙ ΛΕΣΒΟΥ» (υπάρχει καταγραφή του Πλωμαρίτικου σκοπού σε βυζαντινή σημειογραφία), αλλά και στα συντοπίτικα περιοδικά, υπάρχουν άφθονες καταγραφές τραγουδιών και σκοπών του τόπου μας.

            Από την «Εταιρεία  Αιολικών Μελετών», εκδόθηκε το 2005 στη Μυτιλήνη το βιβλίο της Πόπης Ζατζόγλου-Μπλάνη, «ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ, παροιμίες – γνωμικά».

ΚΟΥΡΔΙΣΜΑ ΣΑΝΤΟΥΡΙΟΥ

                                                                                                                                     Δ,Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

          Το σαντούρι, έγχορδο όργανο, χρειάζεται από καιρό σε καιρό κούρδισμα. Το ξεκούρδισμα - η μεγαλύτερη ή μικρότερη παραφωνία - είναι αποτέλεσμα του τεντώματος ή του χαλαρώματος των χορδών.

          Η αιτία είναι ότι το κατασκευαστικό υλικό του σαντουριού, αποτελείται κατά το μεγαλύτερο μέρος από ξύλο, που είναι ευαίσθητο πολύ στις αλλαγές της θερμοκρασίας ή της υγρασίας και έτσι παθαίνει διαστολή ή συστολή. Η κίνηση αυτή επηρεάζει το τέντωμα των χορδών. Ακόμα η αντίθετη τάση ανάμεσα στο σκελετό και τις χορδές, δημιουργεί το ξεκούρδισμα του οργάνου.

          Όσο πιο συχνές είναι οι αλλαγές της θερμοκρασίας, όσο πιο αδύνατη είναι η κατασκευή του οργάνου, τόσο πιο συχνά πρέπει να γίνεται το κούρδισμα.

               Στο σαντούρι, όπως είναι γνωστό, μια φωνή αποτελείται από μια μέχρι πέντε χορδές, που πρέπει να ηχούν το ίδιο. Ακόμα, μια χορδή χωρίζεταί σε δύο μέρη και μας δίνει δυο διαφορετικούς ήχους (τόνους). Για τους λόγους αυτούς, το κούρδισμα είναι δύσκολη δουλειά, χωρίς βέβαια να είναι ακατόρθωτη.

               Το κούρδισμα γίνεται από τον ίδιο τον παίκτη του οργάνου. Ο παίκτης που διαθέτει ένα σχετικά καλό αυτί, γνωρίζει το όργανο και έχει ανάλογη δεξιότητα, μπορεί με επιμελή άσκηση να μάθει το κούρδισμα. Εκτός από τις προϋποθέσεις αυτές χρειάζεται ένα καλό ηχητικό κλειδί κουρδίσματος που να ταιριάζει καλά στα κλειδιά του οργάνου. Το κλειδί αυτό έχει σχήμα «Τ» (εικ 1). Στην εκλογή του πρέπει να προσέξει κανείς να έχει την κατάλληλη τρύπα που να εφαρμόζει απόλυτα, γιατί με τον καιρό θα φθείρει τις τέσσερις ακμές των τετράγωνων κλειδιών και θα τα κάνει άχρηστα.

               Σκοπός του κουρδίσματος είναι να διορθωθεί η κακοφωνία που δημιουργείται από τους λόγους που αναφέραμε πιο πάνω και να διατηρήσει το όργανο στο ηχητικό ύψος του ονομαζόμενου «κανονικού Λα» (διεθνώς αναγνωρισμένο ηχητικό ύψος από 440 πλήρεις ταλαντώσεις) ή κάπου εκεί κοντά για να μπορεί να παίξει κανείς με αρμονία, είτε σόλο είτε μαζί με άλλα όργανα κουρδισμένα στο ίδιο ηχητικό ύψος.

               Για τον καθορισμό του κανονικού τόνου «Λα» είναι κατάλληλα ή Λα ηχητική διχάλα (εικ.2) ή Λα ηχητική πίπα ή τα διάφορα ηλεκτρονικά διαπασών (εικ.3). Σε περίπτωση που συμπράττουν  και άλλα όργανα, πρέπει να παίρνει υπόψη κανείς και το τονικό ύψος των άλλων οργάνων και κυρίως να προσαρμόζεται με εκείνα που είναι δυσκολότερα να κουρδιστούν (πιάνο, αρμόνιο, πνευστά κ. τ. λ.). Η άσκηση του κουρδίσματος πρέπει να αρχίσει με τον ακριβή συγχορδισμό των δυο ή πέντε χορδών.

               Σαν βασικό ήχο παίρνει κανείς την πρώτη από τις πέντε χορδές και αρχίζει να την αγγίζει με το δείκτη του αριστερού χεριού, ενώ αρχίζει να παίζει και την αμέσως από κάτω χορδή. Αν αυτή η χορδή, η δεύτερη, δώσει ένα ήχο χαμηλότερο απ' την πρώτη τότε βάζουμε το κλειδί κουρδίσματος στο δεύτερο κλειδί και με μια αργή κίνηση τεντώνουμε τη χορδή τόσο μέχρι να δώσει τον ήχο της πρώτης. Αν η δεύτερη χορδή, δώσει ήχο ψηλότερο, τότε στρέφουμε τον κουρδιστή προς την αντίθετη κατεύθυνση σιγά-σιγά.

               Ο κουρδιστής (κλειδί), πρέπει να κρατιέται πάντοτε κάθετα στο μπαλκόνι, ώστε το κλειδί να μη γυρίζει προς το πλάι. Μόλις οι δυο γειτονικές χορδές δώσουν καθαρά τον ίδιο ήχο, βάζουμε τον κουρδιστή στο επόμενο κλειδί και συντονίζουμε και την τρίτη χορδή στο ίδιο ύψος με τις δυο προηγούμενες. Με τον ίδιο τρόπο κουρδίζουμε και την τέταρτη και την πέμπτη. Μόλις ακούσουμε και τις πέντε χορδές να δίνουν τον ίδιο ήχο δίνουμε μερικά χτυπήματα με την μπαγκέτα.

               Αν έπειτα από μερικά χτυπήματα, οι χορδές δεν δίνουν τον ίδιο ήχο, αρχίζουμε πάλι το κούρδισμα από τη χορδή που έδωσε το σχετικά χαμηλότερο ήχο. Αυτό το επαναλαμβάνουμε συνέχεια μέχρι που οι χορδές δεν ξεκουρδίζονται με τα χτυπήματα της μπαγκέτας και δίνουν ένα καθαρό, συγχρονισμένο ήχο.

               Μικρές αποκλίσεις του ήχου, ανάμεσα στις τέσσερις ή πέντε χορδές μπορούμε να εξομοιώσουμε με ελαφριά πίεση των δακτύλων πάνω στις χορδές που δίνουν τον υψηλότερο ήχο.

               Οι ήχοι του σαντουριού έχουν οργανωθεί κατά τέτοιο τρόπο με το χώρισμα των χορδών από τους καβαλάρηδες, ώστε σε μια ορισμένη περιοχή (μεσαία και πρίμα) να δίνουν δυο διαφορετικούς ήχους. Το ύψος του ήχου καθορίζεται από το μήκος της χορδής και την τάση της (το τέντωμά της). Σε ένα καλά φτιαγμένο και καλοδιατηρημένο σαντούρι το μήκος των χορδών, οι καβαλάρηδες κ. τ. λ. είναι τόσο καλά τοποθετημένα που δεν πρέπει ν' αλλάξουμε τίποτα.

               Όμως όταν κουρδίζουμε το σαντούρι, καλό είναι να ελέγχουμε το μεσαίο καβαλάρη, ώστε οι πέμπτες ή οι τρίτες και οι δεύτερες, να ακούγονται σωστά. Σε περίπτωση που υπάρχει διαφορά, μετακινούμε τα «μαξιλαράκια», δηλαδή τα μικρά μπρουτζάκια και ξυλαράκια που βρίσκονται στο αριστερό μπαλκόνι, για να γίνει σωστή η σχέση.

               Με αυτές τις προϋποθέσεις ξεκινούμε το κούρδισμα. Οι αριθμοί σε κύκλο, δείχνουν τη σειρά κουρδίσματος (πίνακας 1).

               Με βάση τη La     του διαπασών ξεκινούμε το κούρδισμα από τη La της μεσαίας περιοχής του οργάνου La³ (1)*. Ταυτόχρονα κουρδίζεται και η πέμπτη της La(1) η Re²(2).   

               Ελέγχουμε όμως αν όλες οι χορδές της Re²(2) είναι ταυτόφωνα κουρδισμένες και αν διατηρείται η σχέση της πέμπτης. Το ίδιο γίνεται σε όλες τις πέμπτες δηλαδή στο μεσαίο καβαλάρη.

              

               Με βάση τη Re²(2) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Re¹(3) και με βάση τη La³(1) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη La²(4). Από εκεί μια οκτάβα κάτω κουρδίζουμε τη La¹(5). Από τη La³(1) ανεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε το πρίμο La⁴(6) που ταυτόχρονα κουρδίζεται και η Fa#⁴ (7) που εδώ όμως είναι σχέση μικρής τρίτης.

               Μέχρι εδώ έχουν κουρδιστεί όλα τα La του οργάνου.

               Από τη Re²(2) ανεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Re³(8), ενώ ταυτόχρονα κουρδίζεται η Mi⁴(9). Έτσι έχουν κουρδιστεί όλα τα Re.

               Από τη Mi⁴(9) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Mi³(10) και ταυτόχρονα κουρδίζεται η Si³(12) .

               Μπορούμε όμως και από τη La³(1) να κατεβούμε μια τετάρτη και να κουρδίσουμε έτσι τη Mi³(10).

               Από τη Mi³(10) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Mi²(11) και μια οκτάβα κάτω κουρδίζουμε τη Mi¹(13). Έτσι έχουμε κουρδίσει όλα τα Mi.

               Για να κουρδίσουμε τη Si²(14) ή κατεβαίνουμε μια οκτάβα από τη Si³(12) ή ανεβαίνουμε μια πέμπτη από τη Mi²(11). Το ίδιο γίνεται και για το πρίμο Si⁴(16) δηλαδή ή ανεβαίνουμε μια οκτάβα από τη Si³(12) ή ανεβαίνουμε μια πέμπτη από τη Mi⁴(9). Από τη Si²(14) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Si¹(15). Όταν κουρδίσαμε τη Si⁴(16) ταυτόχρονα κουρδίστηκε και η Sol#⁴(17). Με αυτόν τον τρόπο κουρδίσαμε και όλα τα Si.

               Από τη Si³(12) κατεβαίνουμε μια τρίτη για να κουρδίσουμε τη Si³(18). Για να ελέγξουμε αν είναι σωστά κουρδισμένο κάνουμε τον εξής συνδυασμό με τις τετάρτες: La³(1) - Mi³(10) - Re²(2) - Sol³(18). Αφού κουρδίσουμε τη Sol³(18) ταυτόχρονα κουρδίζεται η Do²(19). Από τη Do²(19) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Do¹(20).      

               Για να κουρδίσουμε τη Sol²(21) ή κατεβαίνουμε μια οκτάβα από τη Sol³(18) ή ανεβαίνουμε μια πέμπτη από τη Do¹(20).

               Από τη Sol²(21) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Sol¹(22) και από τη Sol³(18) ανεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε το πρίμο Sol⁴(23) που παράλληλα κουρδίζεται και η La#⁴(34).

               Από τη Sol⁴(23) κατεβαίνουμε μια πέμπτη ή από τη Do²(19) ανεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Do³(24). Ταυτόχρονα κουρδίζεται η Fa³(25).

               Από τη Fa³(25) κατεβαίνουμε μια οκτάβα για να κουρδίσουμε τη Fa²(26) και μια οκτάβα κάτω για τη Fa¹(27).

               Για να κουρδίσουμε τη Fa⁴(28) ή ανεβαίνουμε μια οκτάβα από τη Fa³(25) ή ανεβαίνουμε μια τετάρτη από τη Do³(24). Ταυτόχρονα κουρδίζεται και η Re#³(29).

               Από τη Re#³(29) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Re#²(30). Ταυτόχρονα κουρδίζεται και η La#³(32).

               Από τη Re#²(30) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Re#¹(31).

               Από τη Re#¹(31) ανεβαίνουμε μια πέμπτη και κουρδίζουμε τη La#²(33) ή από τη La#³(32) κατεβαίνουμε μια οκτάβα.

               Από τη La#²(33) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη La#¹(34).

               Από τη La#³(32) ανεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη La#⁴(35) που έχει κουρδιστεί προηγουμένως όταν είχαμε  κουρδίσει τη Sol⁴(23).

               Η Do#²(36) είναι ο επόμενος στόχος κουρδίσματος. Από τη Sol⁴(17) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Sol³(38)    , οπότε ταυτόχρονα κουρδίζεται και η Do#²(36).

               Για να ελέγξουμε αν είναι σωστά κουρδισμένο παίζουμε σε συνδυασμό Do- Do#- Re- Do#- Do- Do#.

               Τώρα από τη Do#²(36) κατεβαίνουμε μια οκτάβα και κουρδίζουμε τη Do#¹(37).

               Από τη Do#¹(37) ανεβαίνουμε μια πέμπτη Sol#²(39) ή από τη Sol#³(38) κατεβαίνουμε μια οκτάβα για να κουρδίσουμε τη Sol#²(39). Από τη Sol#²(39) κατεβαίνουμε μια οκτάβα για να κουρδίσουμε τη Sol#¹(40).

               Από τη Do#²(36) ανεβαίνουμε μια οκτάβα για να κουρδίσουμε τη Do#³(41) ή από τη Sol#³(38) ανεβαίνουμε μια τετάρτη ή από τη Sol#⁴(17) κατεβαίνουμε μια πέμπτη για να κουρδίσουμε τη Do#³(41).

               Ταυτόχρονα κουρδίζεται και η Fa#³(42) από την οποία κατεβαίνουμε μια οκτάβα για να κουρδίσουμε τη Fa#²(43) και από αυτό μια οκτάβα κάτω για να κουρδίσουμε τη Fa#¹(44).

               Με την περιγραφή αυτή το κούρδισμα, φαίνεται δύσκολο. Δεν πρέπει όμως κανείς να αποθαρρύνεται διότι μετά από μερικές προσπάθειες και με λίγη υπομονή, η επιτυχία είναι σίγουρη. Για τον καλύτερο έλεγχο του κουρδίσματος, μπορεί να γίνουν διάφορες ασκήσεις (λ.χ. τρίτες, συγχορδίες, κ.α.) (Σημ.1, πίνακας 2) 

               Πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι το σαντούρι μπορεί να κουρδιστεί όταν η διάμετρος και η ποιότητα των χορδών είναι ίδια.

               Όταν σπάσει μια χορδή πρέπει να την αντικαταστήσουμε με άλλη της ίδιας ποιότητας και διαμέτρου. Καλό είναι να αλλάξουμε όλες τις χορδές της φωνής γιατί μόνο έτσι μπορούν να συντονιστούν σωστά. Μια παλιά χορδή δεν μπορεί ποτέ να συντονιστεί ακριβώς με μια καινούργια.

          Τέλος πρέπει να προσέχουμε να μη περνάμε απότομα το σαντούρι μας από ένα κρύο δωμάτιο σε ένα ζεστό και να μη το ακουμπάμε ποτέ κοντά σε θέρμανση ή να μην το αφήνουμε κοντά σε πόρτα ή παράθυρο. Σε περίπτωση ταξιδιού να το τοποθετούμε σε κλειστή θήκη.

ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ