ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΤΖΕΛΛΗΣ «ΒΕΒΑ» ΕΝΑΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΣ ΛΕΣΒΙΟΣ ΣΑΝΤΟΥΡΙΕΡΗΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΤΖΕΛΛΗΣ

«ΒΕΒΑ»

Γλέντι στο Ακράσι, 1972

                                                                           ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

«Εμείς οι Χατζέλληδες(1), καταγόμαστε από το Αϊβαλί. ..Ένας ιερέας, Χατζέλλης στο επίθετο, είχε πολλά παιδιά. Αυτός άφησε το Αϊβαλί και ήρθε στο Πλωμάρι και εγκαταστάθηκε. Τα παιδιά του ξαπλώθηκαν σ’ όλη τη Λέσβο

Ο παππού μου Χριστόφας (Χαχίνα), παντρεύτηκε στο Ακράσι, την Περμαθιά Κοντέλλη και απόκτησαν εννέα παιδιά. Πρωτότοκος γιος του παππού μου ήταν ο θείος μου Μανώλης, ο οποίος παντρεύτηκε στα Πάμφιλα. Αυτός έπαιζε βιολί και σαντούρι. Δεύτερος ήταν ο Παναγιώτης ο οποίος έπαιζε κλαρίνο και έφυγε στην Αμερική για πάντα. Τρίτος ο Παντελής  και τέταρτος ο πατέρας μου Γιώργος  (Βέβα)..»

Ο Γιώργος Χατζέλλης, «Βέβα²» ή «Χαχίνα³», γεννήθηκε στο Ακράσι Πλωμαρίου Λέσβου το 1894 (4).  Τα πρώτα μουσικά ερεθίσματα έρχονται απ’ τη κομπανία του χωριού που την αποτελούσαν οι μουσικοί: Ευάγγελος Κίτελης- βιολί, Μιχαήλ (Μχαηλάς) Βερβέρης- σαντούρι, Γιάννης Σάπικας- τρόμπα, Παναγιώτης Βερβέρης –βιολί, Ιωάννης Βερβέρης –βιολί, Βαλάκος Ιωάννου Βερβέρης μπάσα-βιόλα. Το σαντούρι τράβηξε τη προσοχή του Γιώργου Χατζέλλη και μόλις τελείωσε την τρίτη δημοτικού, ο πατέρας του τον έστειλε στη Βρίσα για να μάθει σαντούρι. Κατόπιν τον έστειλε στο μεγάλο του γιο τον Μανώλη στα Πάμφιλα που έπαιζε βιολί, για να εξασκηθεί και να δουλέψει. Εκείνος, τον έστελνε απέναντι στα Μοσχονήσια για να συμπληρώσει τις γνώσεις του, να μάθει μουσική ανάγνωση και γραφή αλλά και να φέρνει σκοπούς και τραγούδια που κυκλοφορούσαν στα αστικά κέντρα της Μ. Ασίας.

Το 1915, σε ηλικία 21 ετών, έφυγε μαζί με τον αδελφό του Παναγιώτη Χ. Χατζέλλη, κλαρίνο, και με τον εξάδελφό του Δημήτριο Π. Χατζέλλη (Γιαπράκα) για την Αμερική.

ELLIS ISLAND

Η ιστορία της νεοελληνικής μετανάστευσης στην Αμερικανική Ήπειρο, ξεκίνησε στα τέλη του 19^ου αιώνα και κορυφώθηκε την εικοσαετία 1900-1920. Οι συνθήκες ζωής των Ελλήνων της εποχής και ιδιαίτερα της αγροτιάς, ήταν άθλιες. Περίπου 25.000 άνθρωποι ετησίως εγκατέλειπαν την Ελλάδα και ξεκινούσαν για τη «γη της επαγγελίας» που υποσχόταν πλούτη, ευημερία και πολλές ευκαιρίες.

Οι Έλληνες που μετανάστευαν για την Αμερική, έφθαναν στον Πειραιά και με υπερωκεάνια πλοία ταξίδευαν για τον τόπο προορισμού. Οι συνθήκες διαβίωσης κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ήταν «φρικτές», αφού οι μετανάστες θεωρούνταν «φορτίο». Η διάρκεια του ταξιδιού ήταν 25 με 28 ημέρες. Καθώς το πλοίο αγκυροβολούσε κοντά στο λιμάνι της Νέας Υόρκης στο Ellis Island, το νησί των ελπίδων και της αγωνίας, της ολοκλήρωσης των πόθων και της ματαίωσης των ονείρων, η ταλαιπωρία των μεταναστών συνεχιζόταν μέχρι να τελειώσει ο έλεγχος και η καταγραφή τους. Στη συνέχεια, τους μετέφεραν με πλοίο στο λιμάνι της Νέας Υόρκης για να περάσουν από τελωνειακό έλεγχο και να φύγει ο καθένας για το τελικό του προορισμό.

Τη «γη της επαγγελίας», ονειρεύτηκαν κάτοικοι απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας, στεριανής και νησιωτικής. Αγρότες οι περισσότεροι, ανειδίκευτοι εργάτες αλλά και τεχνίτες. Μεταξύ αυτών και μουσικοί, πρακτικοί και του ωδείου. Ο Γεώργιος Χατζέλλης, ήταν ένας απ’ τους Λέσβιους μετανάστες που ταξίδεψε με το πλοίο «Βασιλεύς Κωνσταντίνος» στη μακρινή Αμερική για να πραγματοποιήσει όνειρα και επιθυμίες. 

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπάρχουν στην ιστοσελίδα www.ellisisland.org, τα στοιχεία του επιβάτη-μετανάστη Γιώργου Χατζέλλη είναι:

First Name:                                        Georges

Όνομα                                                 Γεώργιος

Last name:                                         Chatzelis

Επώνυμο                                            Χατζέλλης

Ethnicity:                                            Greek

Εθνικότητα                                        Ελληνική

Last Place of Residence:                   Mitilini, Greece

Τελευταία κατοικία                          Μυτιλήνη-Ελλάδα

Date of Arrival:                                  Aug 24, 1915

Ημέρα άφιξης                                                24 Αυγούστου 1915

Age at Arrival:                                   23y

Ετών κατά την άφιξη                                    23 ετών

Gender: M Marital Status: S

Φύλλο: Άνδρας, Οικογενειακή κατάσταση: άγαμος

Ship of Travel:                                   Vasilefs Constantinos

Πλοίο ταξιδιού :                                Βασιλεύς Κωνσταντίνος

 Port of Departure:                            Piraeus

Λιμάνι αναχώρησης:                         Πειραιά

Στην Αμερική σύμφωνα με τα παραπάνω στοιχεία έφθασε στις 24 Αυγούστου 1915, σε ηλικία 23 χρόνων. Γνωρίσθηκε με τους μουσικούς παίζοντας σαντούρι και στη συνέχεια έμαθε τσίμπαλο (5) για να μπορεί να παίζει το κλασικό (6)ρεπερτόριο της εποχής. Δεξιοτέχνης καθώς ήταν, συμμετέχει σε συγκροτήματα Ρουμάνων, Ούγγρων, Σέρβων, Βουλγάρων και Ελλήνων μουσικών.

Στη Νέα Υόρκη, αντάμωσε τον συγχωριανό του δάσκαλο Καλδή Γεωργίου Νικολιά και απεφάσισαν να έλθουν στο Ακράσι.  Το 1925επιστρέφει στο χωριό και παντρεύεται την Παραδείση Γεωργίου Νικολιά. Το 1926 έφυγε πίσω στην Αμερική, εργάσθηκε και πάλι ως μουσικός (σαντούρι-τσίμπαλο) μέχρι το 1930.

Ο ΦΩΝΟΓΡΑΦΟΣ – ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

Ο φωνόγραφος είχε μπει για τα καλά στη ζωή των ανθρώπων της εποχής με ηχογραφήσεις σκοπών και τραγουδιών. Η ανακάλυψη του «φωνόγραφου» ή της «ομιλούσας συσκευής»- όπως διαφορετικά αποκαλούσαν-, ανήκει στον Αμερικανό Τόμας Έντισον (Thomas Edison,1847-1931) και έγινε στις 19/2/1878.

            Η συσκευή του φωνόγραφου στη μια πλευρά είχε ένα κοντό χωνί, το μεγάφωνο, με άνοιγμα προς τα πάνω και στην άλλη πλευρά μια βελόνα. Η εγγραφή γινόταν σε κυλίνδρους από κερί. Η συσκευή λοιπόν μπορούσε να καταγράφει και να αναπαράγει τον ήχο.

            Δέκα χρόνια αργότερα ο επίσης Αμερικανός Emil Berliner (1851-1929), επινόησε με βάση τη συσκευή του Έντισον, μια άλλη ομιλούσα συσκευή που ονόμασε γραμμόφωνο (Gramophone), και που αντί για κέρινο κύλινδρο χρησιμοποιούσε μια κυκλική πλάκα (δίσκο) από μίγμα γομαλάκας (shellac) για να αποτυπώνει και να καταγράφει τον ήχο.

            Το 1888 γράφτηκε για πρώτη φορά λόγος με ανθρώπινη φωνή και τραγούδι σε φωνόγραφο για να αρχίσουν από το 1890 οι πολλαπλές αντιγραφές που μπορούσαν να γίνουν με τη χρήση μιας σειράς μηχανημάτων ή αντιγράφοντας από μια συσκευή σε άλλη. Έτσι δημιουργήθηκε η δισκογραφική φωνογραφία η οποία διαδόθηκε γρήγορα και αποτέλεσε τότε το μοναδικό σύστημα διάσωσης, διάδοσης, καταγραφής και αναπαραγωγής του λόγου, της μουσικής και του ήχου. 

            Ο Έντισον ίδρυσε το 1890 στην Αμερική την εταιρεία δίσκων γραμμοφώνου 78 στροφών με την επωνυμία Edison’s North American και ηχογραφούσε σε κυλίνδρους. Από το 1902 άλλαξε τεχνολογία και από κυλίνδρους ηχογραφούσε σε δίσκους στο εργοστάσιο που άνοιξε στο Bridgeport των Ηνωμένων Πολιτειών.Το 1901 ιδρύθηκε στο Camden (New Jersey) των Ηνωμένων Πολιτειών από τον Eldridge Johnson, μια καινούργια φωνογραφική εταιρεία, η Victor Talking Machine Co που έγινε μια από τις μεγαλύτερες δισκογραφικές εταιρίες στον κόσμο και που μαζί με την The Gramophone Co και Odeon, διαχειρίστηκαν την μουσική δραστηριότητα του 20^ου αιώνα.

            Οι Ελληνικές δημιουργίες που τυπώθηκαν από τη VICTOR έχουν τις παρακάτω σειρές:

12 ιντσών       V62000-63999 General Ethnic                      1908-1912

12 ιντσών       V67000-67999 General Ethnic                      1914-1916

12 ιντσών       V72000-73999 General Ethnic                      1917-1923

12 ιντσών       V59000-59102 General Ethnic                      1928-1929

12 ιντσών       V68000-68999 General Ethnic                      1908-1929

V                     58000-V-58118 Ελληνική σειρά                   1929-1932

V                     8000-V-8023   Ελληνική σειρά                     1924-1932 κ.α.

Στη συνέχεια ιδρύθηκαν πολλές άλλες δισκογραφικές εταιρείες μεταξύ αυτών και Ελληνικές και ηχογραφήθηκαν πολλές Ελληνικές δημιουργίες. Από το 1893 μέχρι το 1942 έχουν εκδοθεί 1.124 δίσκοι των 78 τροφών και έχουν αποτυπωθεί 2.248 μουσικά και άλλα θέματα (εκκλησιαστικοί ύμνοι, εθνικά εμβατήρια, κωμικά έργα, Καραγκιόζης κ.α).

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

            Ο Γιώργος Χατζέλλης, παντρεύεται το 1925 στο Ακράσι και ένα χρόνο αργότερα έφυγε πίσω στην Αμερική. «Έφυγε μόνος του. Η μητέρα μου δεν τον ακολούθησε διότι δεν μπορούσε να αφήσει τη μητέρα της μόνη.. (7)»

Στην Αμερική ήταν πια γνωστός στους μουσικούς κύκλους. Το ξεχωριστό του παίξιμο του έδωσε την δυνατότητα να συμμετάσχει σε διάφορες ηχογραφήσεις. Στους καταλόγους των δισκογραφικών εταιρειών αναφέρεται ως  George Hatzeles – cym. και πήρε μέρος σε ηχογραφήσεις που πραγματοποιήθηκαν τις 31 Αυγούστου 1927 στο Camden, NJ, με τον κλαρινίστα Αντώνιο Σακελλαρίου για λογαριασμό της δισκογραφικής εταιρείας VICTOR. Στις ηχογραφήσεις αυτές έπαιξε τσίμπαλο. Τα στοιχεία των ηχογραφήσεων είναι τα παρακάτω:.

Antonios Sakellariou

CVE 39487-1 Oules I Dafnes – Tsamiko                                         V1 68876 (12´´)

CVE 39488-2 Kakia Gitonisa – Tsamiko                                         V1 68947 (12´´)

CVE 39489-1 Prevezana-Tsamiko                                                    V1 68915 (12´´)

CVE 39490 -1 Beratianos Sirtos                                                       V1 68876 (12´´)

CVE 39491-2 Mavro Gemeni- Sirtos                                               V1 68947 (12´´)

CVE 39492-1 Paraskevoula – Sirtos                                                 V1 68915 (12´´)

George Hatzeles – cym   Camden, NJ August 31, 1927

Ο Αντώνιος Σακελλαρίου ηχογράφησε 12 σκοπούς και τραγούδια στη φωνογραφική εταιρεία Orth (Όρθοφων) τον Μάρτιο, τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο του 1928. Χρησιμοποιεί τσίμπαλο χωρίς να αναφέρει το όνομα του μουσικού.

Στις ηχογραφήσεις περιλαμβάνεται ο «Πολίτικος συρτός», «Απτάλ χαβασί-ζεϊμπέκικο», το «Τσαγαλάκι-συρτό» κ.α.. Αν σ’ αυτές τις ηχογραφήσεις παίζει τσίμπαλο ο Γιώργος Χατζέλλης, παραμένει αδιευκρίνιστο.

            Ηχογραφήσεις πραγματοποίησε και με τον Ηπειρώτη βιολιστή Αλέξη Ζούμπα για λογαριασμό της φωνογραφικής εταιρείας VICTOR. Τα στοιχεία των ηχογραφήσεων είναι:

Alexis Zoubas

CVE 39981-2              Arvanitiko                                          V1 59038 (12´´)

CVE 39982-2              Guegas                                               V1 59038 (12´´)

CVE 39983-1              Smantaka                                           V1 68877 (12´´)

CVE 39984-2              Doena                                                             V1 68877 (12´´)

George Hatzeles – cym                                             NY August 17, 1927

Ηχογραφήσεις πραγματοποίησε και με τον Ηπειρώτη βιολιστή Αλέξη Ζούμπα το 1928 για λογαριασμό της φωνογραφικής εταιρείας Columbia. Η πληροφορία του καταλόγου αναφέρει την ένδειξη (as before) που σημαίνει ότι ο Χατζέλλης συμμετείχε και σ’ αυτές τις ηχογραφήσεις. Τα στοιχεία των ηχογραφήσεων είναι τα παρακάτω:

Alexis Zoumbas

W 205743-2    Tzamara Arvanitiko               Co 56094-F, 11658 (12´´)

W 205744-2    Syrtos Sta Dyo                                   Co 56094-F, 11658 (12´´)

W 205745-2    Berati Syngathisto                             Co 56093-F, 11657 (12´´)

W 205746-2    Selfo-Syrto Giannotiko                      Co 56093-F, 11657 (12´´), Phalirea AF91(33)

As before                                                        NY January 1928

Το 1928, 25 Ιανουαρίου και 14 Φεβρουαρίου, ο Αλέξης Ζούμπας ηχογράφησε και πάλι για τη φωνογραφική εταιρεία VICTOR. Στο κατάλογο υπάρχει η ένδειξη as before (όπως και προηγουμένως), που σημαίνει ότι ο Χατζέλλης συμμετείχε και σ’ αυτές τις ηχογραφήσεις. Τα στοιχεία των ηχογραφήσεων είναι τα παρακάτω:

Alexis Zoubas

CVE 41642-1 Potamia                                               V1 V-58021 (12´´)

CVE 41643-2 Gaitanaki                                            V1 V-58021 (12´´)

CVE 41644-1 Strotos                                                 V1 V- 58027 (12´´)

CVE 41645-2 Artino Tsamiko                                   V1 V-58027 (12´´)

As before                                                        NY January 25, 1928

Alexis Zoubas

CVE 41732-2 Skizo Rizo Mor Panagia                                 V1 V-58087 (12´´)

CVE 41733-1 Papadopoula                                                    V1 V-58087 (12´´)

CVE 41734-2  Rast Taxim                                                    V1 V-76001 (12´´)

CVE 41735-2  Hetzaz Taxim                                                 V1 V-76001 (12´´)

As before                                                                    Camden, NJ February 14, 1928

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΝΩΣΗ «ΟΡΦΕΥΣ»

Τον Ιούλιο του 1927, πραγματοποιήθηκαν στη Ν. Υόρκη τα εγκαίνια της Μουσικής Ένωσης  «ΟΡΦΕΥΣ» (8) στην οποία ο Γιώργος Χατζέλλης υπήρξε ιδρυτικό μέλος αλλά εκλέχθηκε και στο Διοικητικό Συμβούλιο ως σύμβουλος..

ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΣΜΟΣ

«Δια του αποπλεύσαντος την παρελθούσαν Παρασκευήν, 15 Αυγούστου, τακτικού υπερωκεανείου της γραμμής «Σατούρνια» ανεχώρησαν κατευθυνόμενοι εις τάς ιδιαιτέρας πατρίδας των εν Ελλάδι οι κάτωθι ομογενείς επιβάται μέσω του Πρακτορείου και ταξειδιωτικού Γραφείου ο «Φάρος…..(9)

Στις 15 λοιπόν Αυγούστου του 1930, ημέρα Παρασκευή ο Γιώργος Χατζέλλης θα ταξιδέψει για την Ελλάδα. Είχε μεσολαβήσει το κραχ και οι δυσκολίες αλλά και οι οικογενειακές υποχρεώσεις (γυναίκα και παιδί) τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει οριστικά την Αμερική και να επιστέφει στο Ακράσι. «Όταν ήλθε, έφερε πολλά χρήματα καθώς και μπαούλο γεμάτο από είδη οικιακής χρήσεως…».Με τα χρήματα αγόρασε μερικά κτήματα. Έτσι αύξησε τη περιουσία του και τον κατέταξαν στη μερίδα των ευκατάστατων του χωριού.(10) 

 Εκείνο όμως που τον ένοιαζε περισσότερο ήταν η μουσική και το σαντούρι.  Σκοπός του λοιπόν ήταν να φτιάξει τη δική του κομπανία, μια ξεχωριστή κομπανία που να μπορεί να σταθεί επάξια στις κομπανίες των γειτονικών χωριών. Η κομπανία που υπήρχε εκείνη την εποχή στο Ακράσι ήταν του Βαλάκου Ι. Βερβέρη (καταγόταν απ’ το Μπουρό) και έπαιζε μπάσα βιόλα (βιολοντσέλο). Συμμετείχαν οι γιοι  του Ιωάννης Β. Βερβέης –βιολί και Δημήτριος Β. Βερβέρης-σαντούρι καθώς και οι οργανοπαίκτες Γεώργιος Ε. Κοντέλλης – τρομπόνι, Παναγιώτης Λιναρδής- κλαρίνο (καταγόταν από τη Βρισιά και ήταν παντρεμένος στο Μπουρό). Ο Γιώργος Χατζέλλης, συνεργάζεται με την κομπανία της οικογένειας Βαλάκου Ι. Βερβέρη και ο Δημήτρη Β. Βερβέρης που έπαιζε μέχρι τότε σαντούρι, μαθαίνει τρόμπα για τις ανάγκες του νέου συγκροτήματος.

ΡΕΠΕΡΤΟΡΙΟ-ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

Ο Χατζέλλης, υπήρξε ξεχωριστή μουσική προσωπικότητα που με το ταλέντο, το ήθος και τις γνώσεις του πλούτισε τη μουσική παράδοση του τόπου μας. Άθελά του μετέφερε τις μουσικές του γνώσεις – ρεπερτόριο, στην Αμερική. Εκεί ήρθε σε επαφή με Έλληνες που κατάγονταν από διάφορες περιοχές (Ήπειρο, Πελοπόννησο, νησιά κ.λ.π.), αλλά και με μουσικούς από το χώρο των Βαλκανίων (κυρίως Ούγγρους και Ρουμάνους). Πήρε και έδοσε, μπόλιασε και μπολιάστηκε με μουσικές γνώσεις και ακούσματα που με τον ερχομό του μετέφερε στη Λέσβο. Το ρεπερτόριο του Χατζέλλη  περιλάμβανε συρτά, μπάλλους, ζεϊμπέκικα, καρσιλαμάδες, δημοτικά, κλέφτικα, χόρες, κλασική μουσική κ.α. Ο γιος του Παναγιώτης αναφέρει: «όταν ήμουν μικρός με έβαζε μπροστά του πάνω σε μια καρέκλα και μου ’λεγε: κάτσε να σου παίξω μια σερενάτα… Πολλοί θυμούνται ότι έπαιζε και στις κηδείες… Αυτόν τον σκοπό “ρέκβιεμ” τον έμαθε στους οργανοπαίχτες συντρόφους του και ο ήχος του αντηχεί ακόμα στα αυτιά μου. Αργότερα μου έμαθε “τα κύματα του Δουνάβεως”, καθώς και “το φτερό στον άνεμο”.» (11).

Ο Αγιασότης βιολιστής Χαρίλαος Ρόδανος σε συνέντευξη που μου παραχώρησε το 1995 (12) λέει μεταξύ άλλων. «Αυτός (ο Χατζέλλης) ήταν ένα αλλόκουτου πράμα. Ένα άλλου είδους σαντούρ’έπιζι. Ιγώ δε μπουρώ να του καταλάβου. Πρώτα – πρώτα ήταν καλός μουσικός. Ξέρσ’ τι φουβιρός ήταν; δούλιψι σ’ν Αμερική τσι δούλιψι μι Ουγγαρέζ τσίμπαλου,…..έπιζι Ρουμάνκα τσι Ουγγαρέζκα. Μια φουρά παίζαμι στ’ Καρατζά του καφινέ τσι έκανα ιγώ ένα Ρουμάνκου, τούχει η γέρους δουσμένου, 6/8. Δεν τόκανα σουστό. Ήξιρεντου αυτός (ο Χατζέλλης). Ένιμίλξι. Ήταν ταπεινός άθριπους….Δεν του πείρα μι νότις. (Μ’λεγ’) πάρι ένα τιτράδιου μουσικής τσ’ελα αύριου στ’ δέκα γιώρα στου καφινέ. Τσι πήγα στου καφινέ τσι κάτσαμι, ήπιαμι καφέ, τσι πείρει του τιτράδιου τσι έγραφι τσι γέμσι ντου χόρις (13) Ρουμάνκα, Τσιγγάνκα, …σα ναγραφι γράμμα…..».

Η δεξιοτεχνία του και το ρεπερτόριο, τον έκαναν γνωστό σ’ ολόκληρο το νησί και τον καλούσαν να παίξει με τις καλύτερες τοπικές κομπανίες. Επισκεπτόταν τακτικά την Αγιάσο, Ίππιος,τη Βρίσα, τα Βασιλικά, το Λισβόρι, τον Πολιχνίτο αλλά και τα γύρω απ’ το Ακράσι χωριά (Αμπελικό, Μπουρό (Νεοχώρι), Σταυρό (Βούρκο), Παλαιοχώρι, Μεγαλοχώρι,  (Καμένο χωριό) Πλωμάρι κ.α.). 

Στην Αγιάσο τον καλούσαν τακτικά και έπαιζε πότε με τη κομπανία των Σουσαμλίδων και πότε με τη κομπανία των Ρόδανων. Ο Γιάννης Σουσαμλής εξομολογήται:«Ο Χατζέλλης ερχόταν συχνά και παίζαν με τον πατέρα μου, δεν είχε κανέναν τόσο τεχνίτη, κι όταν ήμουν μικρός τον φώναζε συχνά για δουλειές..»

 

Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Η συνεργασία του με το συγκρότημα Σουσαμλή, έγινε αφορμή να «δείξει» σαντούρι στο μικρό τότε Γιάννη Σουσαμλή (Κακουργέλ’). Σε συνέντευξή του (14) ο Γιάννης Σουσαμλής, αναφέρει: «Έπαιζε μαζί μας στο συγκρότημα ένας άλλος μουσικός σαντούρι, αλλά βάζανε κι εμένα για να μαθαίνω. Ήταν καλός μουσικός και μου έδειχνε κι εμένα. Καταγόταν απ’ το Πλωμάρι, από το Ακράσι και τον λέγαν Γιώργο Χατζέλλη, με παρατσούκλι «Καχίνας». Τον έφερνε ο πατέρας μου για να μου δείχνει. Αυτός δεν ήταν καθόλου εγωιστής και μου είπε:«θα σου δείξω τρία πράγματα κι αν τα πάρεις, αν τ’ αποχτήσεις, θα με ξεπεράσεις…Όταν παίζεις, δεν θα σηκώνεις τα χέρια σου ψηλά, διότι τότε δεν θα προλαβαίνεις να κάνεις κι άλλες φωνές και να πάρεις χρώμα δικό σου. Όταν παίζεις, να διαμοιράζεις τις φωνές, τις νότες, με τα δυο σου χέρια, γιατί έτσι πιάνεις περισσότερες φωνές κι έχεις μεγαλύτερη γρηγοράδα»….Και το τρίτο πράγμα που μ’ έμαθε ο δάσκαλός μου ο «Καχίνας» ήτανε τούτο. Μου λέει:«Θα παίζεις σ’ όλη την επιφάνεια του σαντουριού και θα δουλεύεις και τα μπάσα». (15) Και τ’ απόχτησα όλα όσα μου ’πε κι έμαθα κι εγώ μόνος μου κι άλλα πολλά…..Μια μέρα, μετά από καιρό, ήρθε να παίξει με τον πατέρα μου, ο Χατζέλλης και μου λέει:«Για πιάσε να σε δω λίγο». Έπιασα εγώ έπαιξα. Και τότε είπε του πατέρα μου:«Θα με ξεπεράσει μια μέρα τούτος». Είδε τα χέρια μου πως δούλευαν, είχα γρηγοράδα και χρώμα και κατάλαβε αμέσως».  

            Η γνώμη του δεξιοτέχνη – δάσκαλου του σαντουριού Γιώργο Χατζέλλη, ήταν σεβαστή και υπολογίσιμη.  Ο Σταύρος Ρόδανος (16)αναφέρει σε συνέντευξή του. «Ο πατέρας μας έφερε μια φορά το Χατζέλλη από το Ακράσι, για να τον ακούσει (τον αδερφό μου Βασίλη), κι ο Βασίλης έπαιξε τα Κύματα του Δουνάβεως «πρίμο – ακομπανιαμέντο». Με το ένα χέρι έπαιζε και με το άλλο ακομπάνιαρε, κι είπε ο Χατζέλλης:«Αυτός θα δείξει και σε μένα»…

           

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΓΝΩΜΕΣ

Ο καλλιτέχνης που είναι αγαπητός και σεβαστός στο κύκλο του, που τον θαυμάζουν και τον εκτιμούν, καλλιτέχνες και κοινό, που γίνεται παράδειγμα προς μίμηση απ’ τους νεότερους παίκτες, ο άνθρωπος που «δείχνει τη τέχνη του χωρίς φόβο και πάθος» και δημιουργεί τεχνίτες ισάξιους αν όχι καλύτερους, που μοιράζει απλόχερα τις γνώσεις του, στη προκειμένη περίπτωση το ρεπερτόριό του, στους συναδέλφους του με σκοπό να δημιουργήσει το καλλίτερο, αυτός ο καλλιτέχνης-δάσκαλος, έμεινε στη καρδιά και τη θύμηση των ανθρώπων που τον γνώρισαν και ο καθένας έχει να πει ένα καλό λόγο.

Ο Γιάννης Σουσαμλής (Κακούργος) θυμάται. «Ο Χατζέλλης ήταν πολύ καλός, άφταστος. Οι άλλοι ήταν όπως λέμε «κατσακούδες», δεν έπαιζαν καλά, δεν τα παίζαν ολόκληρα και κάναν λάθη. …Απ’ τους τεχνίτες που γνώρισα, πρώτος ήταν ο Χατζέλλης…». ….«Ο Χατζέλλης, ερχόταν συχνά και παίζαν με τον πατέρα μου, δεν είχε κανέναν τόσο τεχνίτη, κι όταν ήμουν μικρός, τον φώναζε συχνά για δουλειές….». (σελ. 283-284 ΜΟΥΣΙΚΑ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙΑ ΚΑΚΟΥΡΓΟΣ).

Ο Παναγιώτης Μουτζούρης, «Γαλίπα», (17) έπαιζε κλαρίνο και έπαιξε πολλές φορές με το Γιώργο Χατζέλλη. «Εκεί που παίζαμε μας έκανε νόημα να σταματήσουμε. Έπαιζε “χόρες” και σκοπούς που δεν τους είχαμε ξανακούσει».

Ο Νίκος Κουμπάς, (18)τραγούδι και βιολί, μου είχε πει πως «ότι τραγούδι έπαιζε το ραδιόφωνο, το άκουγε και το έγραφε στο πεντάγραμμο».

Ο φιλόλογος και συγγραφέας Γιάννης Κοντέλλης, στο βιβλίο του «Τo Ακράσι Λέσβου Β’», κεφάλαιο «Η ΒΕΒΑ», γράφει: «Ήταν προικισμένος και με μελωδική φωνή τενόρου, και αποτελούσαν σαντούρι και φωνή, ένα θαυμάσιο ντουέτο. Τραγουδούσε και έπαιζε (από) κλέφτικο μέχρις άριες από όπερα. Πάντα τον παρακαλούσα και πάντα μου έπαιζε την άρια «φτερό στον άνεμο» από το Ριγολέτο του Βέρντι!».

Πολλές αναφορές μπορούν να γραφούν για το Γιώργο Χατζέλλη. Η καλύτερη μαρτυρία, η μεγαλύτερη επιβεβαίωση είναι οι ηχογραφήσεις που έκανε στην Αμερική.   

 

1.Επιστολή που μου έστειλε ο Παναγιώτης Γ. Χατζέλλης, τον Ιούνιο του 2008.

2.α«Αν τον ονόμαζες κύριο Γιώργο Χριστοφόρου Χατζέλλη τον μείωνες. Μόνο αν τον έλεγες «Η Βέβα» τότε τον αποκαθιστούσες στο ύψος που του άξιζε…..». Γ. Κοντέλλης «Τo Ακράσι Λέσβου Β’».

β. επειδή «ο νουνός στις συνομιλίες του επαναλάμβανε τη λέξη “βέβαια”, γι αυτό και τον έλεγαν ΒΕΒΑ». Παναγιώτης Γ. Χατζέλλης . 

3.«Χαχίνα» ήταν το «παρανόμι» του πατέρα του, Χριστόφα Χατζέλλη. Γ. Κοντέλλης «Τo Ακράσι Λέσβου Β’».

4.Στο περιοδικό της Ο.Λ.Σ.Α. «Η Λέσβος μας», τεύχος 56/2007, αναφέρω ως χρονολογία γέννησης 1892 ή 1895. Η πρώτη (1892) προκύπτει απ’ τα στοιχεία που βρήκα στην ιστοσελίδα του ellisisland.  Η δεύτερη χρονολογία αναφέρεται στο βιβλίο του  Γ. Κοντέλλης «Τo Ακράσι Λέσβου Β’». Σε επιστολή που μου έστειλε τον Ιούνιο του 2008 ο γιος του Γεωργίου Χατζέλλη, Παναγιώτης, μεταξύ άλλων γράφει: «Ο πατέρας μου γεννήθηκε το 1894. Το 1912 που κηρύχθηκε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, ο πατέρας μου ήταν δεκαοκτώ (18) χρονών. Επειδή είχε πρόωρη ανάπτυξη, δήλωσε ΕΘΕΛΟΝΤΗΣ για να βοηθήσει την πατρίδα, όπως μου έλεγε. Τότε δεν υπήρχαν μητρώα. Τα μητρώα έγιναν το 1916. Γι αυτό ότι ήθελε ο καθένας δήλωνε. Ο πατέρας μου φεύγοντας στην Αμερική το 1915, δήλωσε ότι γεννήθηκε το 1892 για να φαίνεται μεγάλος ώστε να του επιτρέψουν να δουλέψει στην Αμερική. Το ότι το διαβατήριό του γράφει ότι το 1915 ότι ήταν είκοσι τριών ετών (23), αυτό δεν είναι αληθές. Αυτό δήλωσε, αυτό γραψανε». 

5. Το κύμβαλο ή τσίμπαλο ή cimbalom, ή kimbalom: Η ονομασία προέρχεται από την  ελληνική λέξη κύμβαλο. Είναι όργανο των Ούγγρων και Ρουμάνων. Το κύμβαλο συναυλιών κατασκευάσθηκε το 1875 από τους Ούγγρους N.I.Schunda και κουρδίζεται χρωματικά 

6. Ο Sam Τσιάνης αναφέρει «ήθελα να μάθω Ελληνικά (τραγούδια με τον Σπύρο Στάμου , το δάσκαλό μου) δηλαδή καλαματιανά, συρτά διάφορα αλλά λέει όχι πρέπει να μάθεις «κλασικά» (δηλαδή: Ουγγρικούς σκοπούς, χόρες, βάλς του Σοπέν, κ.λ.π) γιατί αυτά έχουν ψωμί. Τότε όταν  (ο Στάμου) ήταν με τον Γκρέτση, 1918-1920, τα ελληνικά τραγούδια είχαν πέραση.(Αδημοσίευτη συνέντευξη με τον Sam Τσιάνη 18-4-2004, Αθήνα).

 7. Επιστολή που μου έστειλε ο Παναγιώτης Γ. Χατζέλλης, τον Ιούνιο του 2008.

8.-9.Τα δημοσιεύματα «ΤΑ ΕΓΚΑΊΝΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ» και «ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ» μου τα παραχώρησε ευγενικά ο Νίκος Διονυσόπουλος, ερευνητής-μουσικολόγος.

10. Εκτός απ’ τα περιουσιακά στοιχεία, που αναφέρει ο Π.Χατζέλλης, έφερε απ’ την Αμερική και ένα μεγάλο σαντούρι που ανακάλυψα στο Ακράσι το 2010. «Το σαντούρι του Χατζέλλη είναι μεγάλο όργανο με πόδια και πετάλ. Έχει σχεδόν τέσσερεις οκτάβες. Το ηχείο του είναι ρηχό. Οι διαστάσεις του έχουν υπολογισθεί με ακρίβεια διότι η μπρουτζόβεργα στο αριστερό μπαλκόνι που πάνω της περνούν οι χορδές και ρυθμίζει τα διαστήματα, είναι συνεχόμενη και όχι μικρά – μικρά κομματάκια ξύλου ή μπρούτζου (μαξιλαράκια) όπως έχουν τα σημερινά σαντούρια. Είναι σαντούρι διότι ο μεσαίος καβαλάρης αποτελείται από δώδεκα καβαλαράκια και στην πρίμα περιοχή (μικρή πλευρά του οργάνου) υπάρχουν πέντε καβαλαράκια δεξιά του μεσαίου και τρία στην αριστερή πλευρά. Σύμφωνα με τις ενδείξεις  είναι κατασκευασμένο σε ένα σπουδαίο εργαστήρι των Ελλήνων της Αμερικής. Στο εργαστήρι του Αναστάσιου Σταθόπουλου. (Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ, 26/10/2010, «ΒΡΕΘΗΚΕ ΤΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ ΤΟΥ ΧΑΤΖΕΛΛΗ»)

11. Επιστολή που μου έστειλε ο Παναγιώτης Γ. Χατζέλλης, τον Ιούνιο του 2008

12.Μαγνητοφωνημένη συνέντευξη του Χαρίλαου Ρόδανου τον Αύγουστο του1995 στην Αγιάσο.

13.Στο «Αναγνωστήριο Αγιάσου» στο βιβλίο μουσικής ύλης, είναι καταχωρημένη με αριθμό 244 «χόρα» allegro. Η χόρα αυτή σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ρόδανου προς το Στρατή Καζαντζή, είναι μια απ’ τις χόρες που έφερε και έπαιζε ο Γ.Χατζέλλης-Βέβα. Η «χόρα» αυτή ήταν γνωστή και στο Σπύρο Στάμου (υπάρχει σχετική ηχογράφηση) καθώς και στον Ερμόλαο Κόνσολα (τη βρήκα σε πρόχειρη ηχογράφηση με μικρές παραλλαγές).

14.Μουσικά σταυροδρόμια  στο Αιγαίο σελ.279-289, συνέντευξη Γ. Σουσαμλή ή Κακούργου

15. Ακριβώς τα ίδια μου είπε ο δάσκαλός μου Τάσος Διακογιώργης και αυτά ανακάλυψα στις Μεθόδους των Ούγγρων και Ρουμάνων. Στη συνέχεια τα κατέγραψα στο «Μελίφθογγο σαντούρι»……

16. Μουσικά σταυροδρόμια στο Αιγαίο, σελ.260-265, συνέντευξη Σταύρου Ρόδανου

17. Μουτζούρης, Αδημοσίευτη συνέντευξη στο Δ. Κοφτερό.

18.Κουμπάς, βιολί, τραγούδι, συνεργάτης του Γ.Χατζέλη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:

1) «Οι Φωνογραφητζήδες», Πρακτικών μουσικών εγκώμιο, Διονύσης Δ. Μανιάτης, Αθήνα 2001

2) Richard K Spottswood, USA, Ethnic Music on Records. A Discography of Ethnic Recording Produced in the United States, 1893 to 1942, Volume 3, Eastern Europe

3) «Μυτιληνιό Σαντούρι», Δ.Β.Κοφτερός 1998,2011.

4) Ιστοδελίδα www.ellisisland.org\

5) Η Ελληνική Μετανάστευση στην Αμερική www.auth.gr

6) Αριστομένης Καλυβιώτης.) «Σμύρνη-Η μουσική ζωή». Αριστομένη Καλυβιώτη, Αθήνα 2003.

7) «Το Ακράσι της Λέσβο» τόμος Β’, Ιστορικά – Ηθογραφικά – Ενθυμήματα, Γιάννη Γεωργ. Κοντέλλη, τ. Λυκειάρχη, Μυτιλήνη 1999.

Μυτιλήνη, 24/5/2011

Δημήτρης Β. Κοφτερός

Μουσικός - Συγγραφέας