Γιάννης Σουσαμλής «Κακούργος» (1928-1996): Ποταμέ στα κύματά σου
Δημήτρης Β. Κοφτερός
Ο Γιάννης Σουσαμλής «Κακαούργος» υπήρξε ένας απ’ τους κορυφαίους σαντουριέρηδες της Λέσβου. Γεννήθηκε στην Αγιάσο το 1928. Ο πατέρας του, Παναγιώτης, υπήρξε δεξιοτέχνης στο κλαρίνο. Όταν ο Γιάννης έγινε έξη χρονών, ο πατέρας του, που ήταν και μαραγκός, του έφτιαξε ένα μικρό σαντούρι και του έδωσε τα πρώτα μουσικά μαθήματα. Παράλληλα τον έπαιρνε μαζί του σε δουλειές και έπαιζαν οι δυο τους. Ο μικρός Γιάννης είχε πολλή αγάπη για το σαντούρι και τη μουσική. Όπου «έπαιζαν τα όργανα» ήταν παρών και παρακολουθούσε το σαντουριέρη. Ο ήχος του σαντουριού του άρεσε και τον μάγευε.
Με το συγκρότημα του πατέρα του, σαντούρι έπαιζε ο Θεόφιλος Ψύρρας, αλλά κάποιες φορές καλούσαν το Γιώργο Χατζέλλη με παρατσούκλι «Βέβα» ή «Χαχίνα» από το Ακράσι και έπαιζε στο συγκρότημα του «Κακούργου». Ο Γιάννης Σουσαμλής τον θαύμαζε γιατί ήταν σπουδαίος μουσικός, δεξιοτέχνης σαντουριέρης και περίφημος δάσκαλος. «Τον έφερνε ο πατέρας μου για να μου δείχνει». Μου είπε: «Θα σου δείξω τρία πράγματα κι αν τα πάρεις, αν τα’ αποχτήσεις θα με ξεπεράσεις… α) όταν παίζεις δεν θα σηκώνεις τα χέρια σου ψηλά διότι τότε δεν θα προλαβαίνεις να κάνεις κι άλλες φωνές και να πάρεις χρώμα δικό σου. β) όταν παίζεις να διαμοιράζεις τις φωνές (τις νότες) με τα δυο σου χέρια γιατί έτσι πιάνεις περισσότερες φωνές κι έχεις μεγαλύτερη γρηγοράδα. γ) και το τρίτο πράγμα που μ’ έμαθε ο δάσκαλός μου ο «Καχίνας» ήταν τούτο. Θα παίζεις σ’ όλη την επιφάνεια του σαντουριού και θα δουλεύεις και τα μπάσα. Και τ’ απόχτησα όλα όσα μού ‘πε κι έμαθα κι εγώ μόνος μου κι άλλα πολλά».
Μέσα σε τούτες τις φαινομενικά απλές και επιγραμματικές συμβουλές κρύβεται όλη η φιλοσοφία για την τεχνική παιξίματος του σαντουριού. Ο Χατζέλλης μεταλαμπαδεύει τις γνώσεις του στο ταλαντούχο Γιαννάκη, μέσα από ασκήσεις και τεχνικές (δεν αναφέρει λεπτομέρειες), και τον καθιστά άξιο διάδοχό του, πραγματικό δεξιοτέχνη. Το παίξιμο του Γιάννη Σουσαμλή «Κακούργου», χαρακτηρίζεται από γρηγοράδα και φαντασία. Έχοντας στο μυαλό του τη μελωδία, αυτοσχεδιάζει και αναλύει τις αξίες σε τρίλιες, τρέμολο κ.ά., παντρεύει δε τη μεσαία περιοχή με την πρίμα και επαναλαμβάνει μοτίβα και φράσεις που τον χαρακτηρίζουν. Δημιουργεί με άλλα λόγια το δικό του ύφος, το δικό του στιλ.
Ποιο κάτω παραθέτω, ως παράδειγμα, το τραγούδι «Ποταμέ στα κύματά σου» παιγμένο και ηχογραφημένο από το Γιάννη Σουσαμλή - Κακούργομε και τη μεταφορά του στο πεντάγραμμο καθώς και ανάλυση σε «παραλλαγές» από το συγγραφέα του άρθρου (Δημήτρη Κοφτερό) με σκοπό να δώσω στον αναγνώστη να καταλάβει όσα αναφέρω ποιο πάνω.
Βιβλιογραφία
Κοφτερός Δημήτρης (2005), Μελίφθογγο Ελληνικό Σαντούρι. Πρακτική και εκμάθηση. Αθήνα: Φίλιππος Νάκας.
Κοφτερός Δημήτρης (2019), Δοκίμιο για το ελληνικό σαντούρι. Αθήνα: Φίλιππος Νάκας.
«Προσωπογραφίες λαϊκών μουσικών: Γιάννης Σουσαμλής ή «Κακούργος», σαντούρι, Αγιάσος. Συνέντευξη και κείμενο: Γιώργος Νικολακάκης, Αγιάσος 22/23.12.1995» Στο: Μουσικά σταυροδρόμια στο Αιγαίο. Λέσβος 19ος-20ός αιώνας (2000), Σ. Χτούρης (επιμ.), Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Υπουργείο Αιγαίου – Εξάντας, σσ. 279-289.
Παραλλαγές
