ΝΕΑ ΕΚΔΟΣΗ

«ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ»

Από τις εκδόσεις PAPAGRIGORIOU-NAKAS, κυκλοφόρησε το βιβλίο «Μουσικές Καταγραφές» 184 οργανικοί σκοποί από Αιγαίο, Ιόνιο, Κρήτη και Κύπρο. Συγγραφείς δύο νέοι και ταλαντούχοι μουσικοί- μουσικολόγοι, οι κύριοι Λαμπρογιάννης Πεφάνης και Στέφανος Φευγαλάς. ‘Όπως γράφει ο κ, Δραγούμης «Άκουσαν και κατέγραψαν σε νότες του πενταγράμμου με απίστευτη ακρίβεια και υπομονή, 184 σκοπούς για σόλο όργανα απ’τα νησιά μας και προχώρησαν στην έκδοσή τους, σ’ έναν τόμο που θα αποτελέσει σπουδαίο βοήθημα για τους τωρινούς και μελλοντικούς οργανοπαίχτες μας - και όχι μόνο.»

 Επειδή η μουσική είναι άκουσμα, αναφέρονται πολύ σωστά , στις πηγές (κασέτες, CD, δίσκους βινυλίου, εκδόσεις (βιβλίο με cd), κ.α από όπου δηλαδή άκουσαν τις μελωδίες και τις μετέφεραν στο πεντάγραμμο.

Χαίρουμε που συμπεριέλαβαν στην έκδοση και μελωδίες από την ιδιαίτερη  μου πατρίδα, τη  Λέσβο και τους εύχομαι επιτυχίες στο βιβλίο και τη ζωή.

Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

Μυτιλήνη 28 Οκτωβρίου 2014.

"ΟΙ ΜΥΤΙΛΗΝΙΟΙ"

ΟΙ «ΜΥΤΙΛΗΝΙΟΙ»

            Δυο Μπουριανοί, ο Δημήτρης Β.Κοφτερός σαντούρι και ο Κώστας Ι.Καλδέλλης τραγούδι, ήταν αρκετοί για να δημιουργήσουν το μουσικό συγκρότημα «οι Μυτιληνιοί».

            Κοντά τους φέρανε νέους μουσικούς, τους μύησαν στις μουσικές παραδόσεις της Λέσβου, και τους κάνανε να τις αγαπήσουν.

            Έτσι ηχογραφήθηκε το «Μυτιληνιό γλέντι» που κυκλοφόρησε σε κασέτα ήχου το 1993.

            Οι «Μυτιληνιοί» αγαπήθηκαν απ’ τους συντοπίτες της Αθήνας και συνεργάσθηκαν αρκετές φορές δίνοντας ζωντάνια στα γλέντια και τις εκδηλώσεις των συλλόγων τους στην Αθήνα αλλά και σε διάφορα μέρη του νησιού.

            Ενδεικτικά αναφέρουμε τους συλλόγους: ΟΛΣΑ, σύλλογο Μεσοτοπιτών η «Αναγέννηση», σύλλογο Πλωμαριτών «Βενιαμίν ο Λέσβιος», σύλλογο Νεοχωριτών Αττικής «ο Μπορός», «Παγγεραγωτικός σύλλογος», «Φιλοπρόοδος σύλλογος Αγιασωτών», σύλλογος Μυτιληνιών «Κόκκινος Μύλος» κ.α.

            Αξίζει να αναφερθούμε στη μεγαλύτερη εκδήλωση που έγινε ποτέ στην Αθήνα για τη παρουσίαση της μουσικοχορευτικής παράδοσης της Λέσβου.

            Ήταν Σάββατο 26 Ιουνίου 1993 και έγινε στο ανοιχτό θέατρο του Φιλοππάπου με τη συμμετοχή της ΟΛΣΑ και του σωματείου «Ελληνικοί χοροί Δόρα Στράτου».

            Οι «Μυτιληνιοί» συμμετείχαν και σε εκδηλώσεις – φεστιβάλ – και πέρα απ’ το νησί μας. Έτσι είχαν τη χαρά να παρουσιάσουν τις μουσικές της Λέσβου και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. (27/8/1993 ΔΗΜΟΣ ΞΑΝΘΗΣ γιορτές παλιάς Πόλης, Πολιτιστικό κέντρο Δήμου Μήλου Ιούλιος 1995, Πνευματικό Κέντρο Σταυρού Λαμίας 24/5/1997) κ.α.

            Οι «Μυτιληνιοί» αισθάνονται υπερήφανοι που συνεργάσθηκαν με τους μεγάλους μουσικούς του νησιού μας, τους κ.κ. Νίκο Καλαϊτζή ή Μπινταγιάλα (σαντούρι, βιολί, τραγούδι, μπουζούκι, τρομπόνι) και τον κιθαρίστα Χρίστο Παπανικολάου.

            Οι «Μυτιληνιοί» ευχαριστούν μέσα απ’ τη καρδιά τους παρακάτω μουσικούς με τους οποίους συνεργάσθηκαν για τη προβολή και διάδοση της μουσικής του νησιού μας: Αρβανιτάκη Τιμόθεο (βιολί), Μαρινάκη Γιώργο (βιολί), Σαραντίδη Βαγγέλη (βιολί), Μαϊστρέλη Ιωάννα (βιολί), Γιαννίση Βασίλη (βιολί), Αγιακάτσικα Παναγιώτη (κιθάρα),Σουσούνη Μάρκο (κιθάρα), Παπαπροκοπίου Κώστα (κιθάρα), Φιλιππίδη Κώστα (λαούτο), Γεωργόπουλο Θεόδωρο (κλαρίνο), Κοτσίνη Γιώργο (κλαρίνο), Παπά Ανδρέα (κρουστά), Τριφιάτη Γιώργο (κρουστά).

Τα σαντούρια του Δ. Κοφτερού

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ 4-10-2014

ΛΕΣΒΟΣ: ΤΣΑΝΤΑΡΜΑΣ

Πληροφορίες: 1."Μυτιληνιά Νο 4 κασέτα Νίκος Καλαϊτζής, 2."Λέσβος Αιολίς "cd B1, 3. "Μελίσματα στην Αγιάσο" Cd1/6. Καταγραφή Δ.Β.Κοφτερός. Αφιερωμένο με πολύ αγάπη στον Παναγιώτη Λιγκάκη (Ling) φιλόλογο-μουσικολόγο-βιολιστή και Κώστα Λάμπρου αρχαιλόγο-σαντουριέρη απ' τη μακρινή Βοστόνη.

ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ - ΜΠΙΝΤΑΓΙΑΛΑΣ- "ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΑΝΤΟΥΡΙΟΥ"

ΑΣΚΗΣΗ «ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΑΝΤΟΥΡΙΟΥ»

«Το σαντούρι είναι πολύ μπελαλίδικο όργανο στο κούρδισμα. Πρέπει να κόβει το αυτί σου. Το βιολί έχει 4 χορδές, το σαντούρι 113 χορδές. Το δικό μου έχει 109 γιατί έχω αφαιρέσει 4. Έχω ένα βέτο στο σαντούρι που δεν το έχει κανένας. Το πώς δένω τις φωνές μεταξύ τους, που είναι τι κάτι άλλο. Είχα ακούσει μικρός ότι υπάρχει ένας τρόπος να γυρίσεις το όργανο όλο σε ακόρντα και να επανέλθεις από ‘κεί που έφυγες. Κάθομαι που λες εδώ και το ψάχνω και βρίσκω ένα τρόπο, ένα αριστούργημα, που όσο να το παίζεις δεν κουράζεσαι καθόλου, ούτε σε ενοχλεί. Παίζεις την κάθε αρμονία σε μινόρε και ματζόρε και αο ‘κεί που ξεκίνησες, επανέρχεσαι πίσω. Αυτό δεν ήξερα τι ονομασία να του δώσω, το έγραψα σε κασέτα και το ονόμασα «έλεγχος σαντουριού», γιατί εκτός του ότι παίζεις αυτό το πράγμα, ελέγχεις και το όργανό σου πού χάνει. Το σαντούρι είναι όπως το όπλο στο στρατό, που το καθαρίζεις, το κάνεις λαμπίκο και έρχεται ο άλλος, κάνει έτσι και σου βρίσκει μουτζούρα. Έτσι και το σαντούρι, το κουρντίζεις, κάπου όμως μπορεί να έχει μουτζούρα. Αλλά με αυτό τον τρόπο που το ελέγχω εγώ, που γυρίζω όλα τα ακόρντα με την αρμονία που θα κάνεις, το βρίσκεις αν χάνει κάπου. Το παίζω μοναχός μου και το χαζεύω. Το έχω βγάλει με την πείρα τη δική μου». (απόσπασμα από το βιβλίο του Χαράλαμπου Μοσχόβη, «Νίκος Καλαϊτζής – Μπινταγιάλας- έρωτας με τις χορδές των οργάνων, Αθήνα 2010).

            Την άσκηση αυτή μου την έδωσε σε κασέτα ήχου το 1995. Είναι μελωδική και ενδιαφέρουσα άσκηση και βασίζεται στις κλίμακες και τις συγχορδίες.  Επισυνάπτω τα δύο πρώτα μέρη της άσκησης σε απλή μορφή. Με τον ίδιο τρόπο  σχηματίζονται και τα υπόλοιπα μέρη. Η άσκηση ξεκινά απ’ τη ΝΤΟ ματζόρε και επιστρέφει στη ΝΤΟ ματζόρε. 

Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

Μυτιλήνη 2 Ιουλίου 2014

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΠΛΑΓΙΑ ΛΕΣΒΟΥ

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΚΟΥΝΙΑΣ ΑΠΟ ΠΟΛΥΧΝΙΤΟ ΛΕΣΒΟΥ

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ ΑΠΟ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΛΕΣΒΟΥ

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ ΑΠΟ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΛΕΣΒΟΥ

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΚΟΥΝΙΑΣ ΑΠΟ ΠΟΛΥΧΝΙΤΟ ΛΕΣΒΟΥ

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΠΛΑΓΙΑ ΛΕΣΒΟΥ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ- ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ- ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Η ιστορία του οργάνου που παίζεται στον Ελλαδικό χώρο και φέρει το όνομα σαντούρι, ξεκινά με την αναφορά  του Edward Daniel Clarke, ο οποίος επισκέφθηκε την Αθήνα το 1802. Στα Ταξίδια του σημειώνει ότι " πολύ λίγοι Έλληνες ξέρουν κάπως να παίζουν σαντούρι".

Από το 1802 μέχρι το 1870, δεν γίνεται καμιά αναφορά για το σαντούρι στην Ελλάδα. Ο κυριότερος λόγος, η προσπάθεια των Ελλήνων να αποτινάξουν τον Τουρκικό ζυγό. 

Στην Αθήνα του δεύτερου ημίσεως του 19^ου αιώνα, η παρουσία του σαντουριού γίνεται γνωστή από τα κείμενα των εφημερίδων της εποχής. Η εφημερίδα "Αλήθεια", 3 Ιουλίου 1873, μας πληροφορεί για την ύπαρξη του πρώτου "καφέ σαντούρ". Στην εφημερίδα "Εφημερίς" 17 Ιουνίου 1874 , ο αρθρογράφος μας πληροφορεί για γλέντι στην Ιερά οδό και τη συμμετοχή του σαντουριού στο μουσικό συγκρότημα. "Ιδού λοιπόν παίζουσιν εκλεκτόν τεμάχιον  κατά τον διάσημον της Σμύρνης άλλοτε μουσικόν  Μπενέταν. Ιδού τα δύο τοξάρια των δύο βιολίων συγχρόνως ανεβοκατεβαίνουν, το σαντούριον στενάζει υπό την ταχείαν και επανειλημμένην κρούσιν, το λαούτον αγωνίζεται…..". Ο αρθρογράφος μας πληροφορεί ακόμα ότι το μουσικό συγκρότημα προέρχεται από τη Σμύρνη και ότι το όνομα του σαντουριέρη ήταν Κυριάκος Τσορβάς. 

Από το καλοκαίρι του 1876 τα σαντούρια κατακτούν χώρους ψυχαγωγίας που βρίσκονται πλησιέστερα στο κέντρο της Αθήνας. "Εισβάλλουν στην έκθεση των Ολυμπίων του Ζαππείου, ενώ το φθινόπωρο ένα συγκρότημα από Κωνσταντινουπολίτες εγκαινιάζει το πρώτο προφανώς στεγασμένο στέκι ανατολίτικης μουσικής στην οδό Αθηνάς, κοντά στο Μοναστηράκι"

Η δεκαετία 1886-1896 είναι περίοδος μεγάλης ακμής για τα "καφέ αμάν¨. Καλλιτέχνες έρχονταν από τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη και το σαντούρι ήταν απαραίτητο όργανο του συγκροτήματός τους. Η "Νέα Εφημερίς" 27 Μαϊου 1889, γράφει: "Εν τω κήπω του Γερανίου… ο περίφημος Γιοβανίκας, το πρώτο βιολί της Ανατολής, με το απαραίτητο σαντούρι...εγκαινιάζουσι απόψε τας θελκτικάς  συναυλίας…".

Μέσα απ' τα έντυπα των εφημερίδων της περιόδου 1874-1894, έγιναν γνωστοί οι παίκτες του σαντουριού, Κυριάκος Τσορβάς (1874), η Ειρήνη (1879), ο αδελφός του βιολιτζή Ρόμπου, Γιωργής (1886), ο Λάμπης (1892) και ο Χιώτης (1894).

Το σαντούρι, απ' τις αρχές της δεκαετίας 1880 παιζόταν και σε κέντρα διασκέδασης του Πειραιά.

Η εφημερίδα "Το Άστυ", 10 Ιουλίου 1894, αναφέρεται στα υπαίθρια καφέ σαντούρ και την ύπαρξη σαντουριών στην πόλη της Αχαϊας, την Πάτρα. " και το ποδοβολητόν της ορχηστρίδος, όταν χορεύη το θυμοειδές και άγριον τσάμικο και βαρούν δυνατά τα σαντούρια και τα βιολιά…"

Από το 1897, τα "μελίφθογγα σαντούρια" του παρελθόντος αρχίζουν να υποχωρούν προς τις εξοχικές παρυφές της Αθήνας και να ονομάζονται από τον τύπο "ανηλεή σαντούρια". Η παρακμή των καφέ-σαντούρ και καφέ αμάν είναι γεγονός. Το σαντούρι τώρα παίζεται στα περίχωρα της Αθήνας όπως στους στύλους του Ολυμπίου Διός, στον κήπο του Βούξινου της Κολοκυνθούς κ.α.

Ο αρθρογράφος της αθηναϊκής εφημερίδας "Εφημερίς", Βελλιανίτης  (25-6-1894), μας πληροφορεί πως τον Ιούνιο του 1894 στα Τρίκαλα "τρία καφεωδεία , ου μακράν αλλήλων διέχυνον ποικίλους φθόγγους και κόσμος πολύς και ποικίλος εθεάτο υπώχροους Γερμανίδας ανεκρούσας πανάρχαια μελωδήματα …και ολίγον παρέκει ιερόδουλοι Ιταλίδες άδουσιν αγοραία άσματα … και ουχί μακράν Αρμενία τις υπό τους ήχους των σαντουρίων άδει".

Οι πληροφορίες για το σαντούρι στη Νίσυρο ξεκινούν γύρω στα 1870 όταν ο Γιάννης Γιαννάκης του Παναγιώτη έφερε στο νησί το πρώτο βιολί και το πρώτο μικρό σαντούρι.  

 Στη Λέσβο, πρώτη αναφορά για το σαντούρι, εντοπίζεται στο βιβλίο του Γάλλου μηχανικού De Launay "Κοντά στους Έλληνες της Τουρκίας" (Παρίσι 1897). Στην περιγραφή των χορών της Κυριακής στην Αγία Παρασκευή, ζωντανεύει το γλέντι όπου "τρεις μουσικοί φτάνουν στη σειρά παίζοντας. Ο πρώτος ένα μαντολίνο που λέγεται λαγούτο, ο δεύτερος ένα όργανο με τεντωμένες χορδές που το χτυπούν με δυο σφυράκια, το σαντούρι, και ο τρίτος ένα βιολί".

Στη Σμύρνη ιδρύθηκε το 1878 το «ΟΡΓΑΝΟΠΟΙΕΙΟΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΟΠΩΛΕΙΟΝ» του ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, όπου κατασκευάζονταν σαντούρια με δώδεκα μπάσους και δώδεκα πρίμους καβαλάρηδες και τα κούρδιζαν χρωματικά. Το σαντούρι του Χιώτη σαντουριέρη Φλωρίδη Δημητρίου και του Ελληνοαμερικάνου Γιάννη Ρούσσου, έχουν κατασκευαστεί στο οργανοποιείο του Καραγεωργίου.

Η ιστορία του Ελληνικού σαντουριού συνεχίζεται στην στην Αμερικανική Ήπειρο, Η μετανάστευση ξεκίνησε στα τέλη του 19^ου αιώνα και κορυφώθηκε την εικοσαετία 1900-1920. 

        Οι μεγαλύτεροι οικισμοί προσφύγων δημηουργήθηκαν στη Νέα Υόρκη και το Σικάγο, αλλά οι Έλληνες κινήθηκαν και προς άλλες πόλεις και κωμοπόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών.

        Οι Έλληνες μουσικοί που μετανάστευσαν στην Αμερική, έφεραν μαζί τους τις μουσικές της ιδιαίτερης τους πατρίδας και τα μουσικά τους όργανα (λύρα, σαντούρι, τσαμπούνα κ.α.).       Η εποχή της μετανάστευσης των Ελλήνων, συνέπεσε με τη δημοτικότητα που είχε το σαντούρι και η μουσική (σμυρνέικη, νησιώτικη και στεριανή) που παιζόταν σε γάμους και ταβέρνες των αμερικανικών πόλεων. Στις αναρίθμητες ηχογραφήσεις που έκαναν οι Έλληνες μουσικοί στη Νέα Υόρκη και το Σικάγο μεταξύ 1917 – 1940 λαμβάνει μέρος έστω και στοιχειωδώς, το σαντούρι.

        Σημαντικές πληροφορίες για τους Έλληνες παίκτες του σαντουριού και του κύμβαλου στην Αμερική, μου παραχώρησε ο παγκοσμίου φήμης Ελληνοαμερικανός εθνομουσικολόγος και σαντουριέρης – κυμβαίστας, Σωτήρης (Sam) Τσιάνης. Στο άρθρο του «Επιβίωση της Ελληνικής δημοτικής μουσικής στη Νέα Υόρκη», ο κύριος Τσιάνης, αναφέρεται στους Έλληνες μετανάστες μουσικούς «που ξεχώρισαν ως πρωτοπόροι της ελληνικής δημοτικής μουσικής στην Αμερική…»       

        Σύμφωνα με το δημοσίευμα σπουδαίοι σαντουριέρηδες ή κυμβαλίστες υπήρξαν οι:

·     Λάμπρος ή Λάμπης Θεολόγος. Καταγόταν απ’ τη Σμύρνη και έπαιζε σαντούρι

·     Παναγιώτης Κονσούρος ή «Μυτιληνιός» από τη Μυτιλήνη.

·      Ανδρέας Εμμανουήλ Βεντέλης, 1893-1960, φημισμένος επαγγελματίας σαντουριέρης προτού φύγει ακόμα απ’ την πατρίδα του, τη Μ. Ασία..

·     Θεόδωρος Σμυρνής, καταγόταν απ’ την Πελοπόνησο, έπαιζε σαντούρι και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του παίζοντας στη περιοχή του Σικάγου.

·     Φράνκ Γκαζής, άφθαστος καλλιτέχνης στο κύμβαλο..

·     Εμμανουήλ Ζερβέλης. «…Άλλος ένας εξαιρετικός κυμβαλίστας από τη Μυτιλήνη…».

·     Σπύρος Κωνσταντίνου Στάμου  Γεννήθηκε στη Λειβαδιά γύρω στα 1900. Στα 1913, καταξιωμένος δεξιοτέχνης του σαντουριού, ξεκίνησε με τον πατέρα του και τον αδελφό του για την Αμερική. Εγκαταστάθηκαν στο Σικάγο και γνωρίστηκε με τον θρυλικό Έλληνα βιολιστή Γεώργιο Γράτσια.

·     Ιωάννης Σφοντιλιάς. Ήρθε από το Βόλο, έπαιζε σαντούρι

·     Δημήτριος Κορδούλης. Ήταν από την Κόρινθο, έπαιζε σαντούρι και λαούτο.

·     Ηλίας Μέγας, έπαιζε σαντούρι και ήταν ανεψιός του Γεωργίου Μέγα που έπαιζε κλαρίνο. Καταγόταν απ’ τη Λειβαδιά..

·     Σωτήρης Τσιάνης (Sam Chianis) (φωτ.5)Γεννήθηκε στη Σάντα Μπάρμπαρα της Καλιφόρνια το 1926 από γονείς Έλληνες μετανάστες.        Άρχισε να παίζει σαντούρι σε νεαρή ηλικία και αργότερα σπούδασε κύμβαλο κοντά στο διακεκριμένο Έλληνα σολίστα Σπύρο Στάμου.

Απ’ τις ηχογραφήσεις που έγιναν στην Αμερική γνωρίσαμε το κυμβαλίστα Κώστα Παπαγκίκα σύζυγο της γνωστής τραγουδίστριας Μαρίκας Παπαγκίκα, το Στέλιο Μελά, το Κώστα Καστρουνή, το Λούη Ράσια, το Νίκο Ζαχάρη (σαντούρι) ,το Δημ. Χατζηθέου (κύμβαλο), το Γιώργο Χατζίλης (Χατζέλλη), και το Πάνος (Παύλος;) Λυμπέρης (τσίμπαλο).   

        Απ’ τους νεότερους σαντουριέρηδες της Αμερικής είναι ο Γιάννης Ρούσος.  

        Ανάμεσα στους κατασκευαστές σαντουριών της Αμερικής, αναφαίρεται το όνομα του Στράτου Βατσαρδή του Γεώργιο Γράτσια και του Αναστάσιου Σταθόπουλου (1863-1915).

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, 1922, όσοι Έλληνες έφθασαν στην Ελλάδα, δεν αποχωρίστηκαν τη μουσική τους παράδοση κι έτσι εξακολουθούν να γλεντούν με τα σαντουρόβιολα.

Με τον ερχομό των προσφύγων, η Αθήνα και ο Πειραιάς, αναπτύχθηκαν σε μεγάλα αστικά κέντρα. Στα καφέ Αμάν και καφέ Σαντάν, το σαντούρι ήταν βασικό όργανο της κομπανίας. Νέα εποχή λοιπόν αρχίζει για το μελίφθογγο σαντούρι.

Από τους ονομαστότερους παίκτες του οργάνου ήταν ο Γιάννης Ζαφειρόπουλος, ο Ερμόλαος Κόνσολας, ο Ευάγγελος Σαλάβαρης, δάσκαλος του Ζαφειρόπουλου και του Κόνσολα, καθώς και ο κυμβαλίστας  Εμμανουήλ Χρυσαφάκης, πρόεδρος του συλλόγου των μουσικών από το 1928 ως το 1957.

Η ανάπτυξη για το μελίφθογγο σαντούρι θα κρατήσει ως τη δεκαετία του 1950. Σιγά-σιγά οδηγείται στο περιθώριο όχι όμως και στον αφανισμό. Οι κυριότεροι λόγοι που περιόρισαν την εξέλιξη του είναι:

·        Η μετακίνηση του αγροτικού πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα και κυρίως στο εξωτερικό (μετανάστευση)

·        Η καθιέρωση του ρεμπέτικου και λαϊκού τραγουδιού και δια μέσου αυτών καθιερώθηκε το μπουζούκι

·        Η εισβολή του ραδιοφώνου και του γραμμοφώνου

·        Η χρησιμοποίηση ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών οργάνων  και κυρίως

·        Η αδιαφορία του επίσημου κράτους και η έλλειψη κρατικής σχολής λαϊκών μουσικών οργάνων.

Παρά τις τεχνικές και εκφραστικές του δυνατότητες, το σαντούρι εξακολουθεί να παίζεται, σε περιορισμένη κλίμακα, στις αγροτικές περιοχές αλλά και στα αστικά κέντρα.

          Είναι βασικό όργανο στα συγκροτήματα παρουσίασης παραδοσιακών χορών (Λύκειο Ελληνίδων, Δόρα Στράτου, Δημόγλου κλπ). Χρησιμοποιήθηκε απ’ τους μεγάλους Έλληνες συνθέτες (Μ. Χατζιδάκη, Μ. Θεοδωράκη, Γ. Μαρκόπουλο κ. α) στο έντεχνο λαϊκό τραγούδι και γράφτηκε ένα κοντσέρτο για σαντούρι από το συνθέτη Ηλία Ανδριόπουλο με σολίστ τον Αριστείδη Μόσχο και ένα κοντσερτίνο για σαντούρι από το συνθέτη Δημήτρη Δραγατάκη με σολίστ τον Τάσο Διακογιώργη.

          Ακόμα χρησιμοποιήθηκε για ηχητικά εφφέ σε ντοκυμαντέρ και κινηματογραφικές ταινίες. 

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, παρουσιάζεται απ’ την τηλεόραση σε προγράμματα παραδοσιακής μουσικής.

Το 1985 ιδρύεται το «ΛΑΪΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ» από το σαντουριέρη Αριστείδη Μόσχο.

Το 1987 ο Τάσος Διακογιώργης διδάσκει σαντούρι και διευθύνει το «ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΕΘΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΔΗΜΟΥ ΡΟΔΟΥ». 

Από το 1993 το σαντούρι διδάσκεται στα Δημόσια μουσικά σχολεία και από το 2001-2003 στο ΕΘΝΙΚΟ ΩΔΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ.

          Το σαντούρι προηγήθηκε του κύμβαλου. Πολλοί Έλληνες σαντουριέρηδες, τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στην Αμερική, (Γκαραβέλης, Τσιάνης, Καρατάσος, Χατζέλης, Στάμου κ.α.) αντικατέστησαν το σαντούρι με το κύμβαλο. Απ’ το 1802 μέχρι σήμερα, η ιστορία του Ελληνικού σαντουριού μετρά πάνω από διακόσια χρόνια.

Πληροφορίες Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

Μυτιλήνη 11 Ιουνίου 2014

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΟΥΣΑΜΛΗΣ - ΚΑΚΟΥΡΓΟΣ: ΠΟΤΑΜΕ ΣΤΑ ΚΥΜΑΤΑ ΣΟΥ

Δ.Β,ΚΟΦΤΕΡΟΣ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΟΥΣΑΜΛΗΣ «ΚΑΚΟΥΡΓΟΣ»

(1928-1996)

         

          Υπήρξε ένας απ’ τους κορυφαίους σαντουριέρηδες της Λέσβου. Γεννήθηκε στην Αγιάσο το 1928. Ο πατέρας του, Παναγιώτης, υπήρξε δεξιοτέχνης στο κλαρίνο. Όταν ο Γιάννης έγινε έξη χρονών, ο πατέρας του που ήταν και μαραγκός, του έφτιαξε ένα μικρό σαντούρι και του έδωσε τα πρώτα μουσικά μαθήματα. Παράλληλα τον  έπαιρνε μαζί του σε δουλειές και έπαιζαν οι δυο τους. Ο μικρός Γιάννης είχε πολύ αγάπη για το σαντούρι και τη μουσική. Όπου «έπαιζαν τα όργανα» ήταν παρόν και παρακολουθούσε το σαντουριέρη. Ο ήχος του σαντουριού του άρεσε και  τον μάγευε.

Με το συγκρότημα του πατέρα του, σαντούρι έπαιζε ο Θεόφιλος Ψύρρας, αλλά κάποιες φορές καλούσαν το Γιώργο Χατζέλλη με παρατσούκλι «Βέβα» ή «Χαχίνα» από το Ακράσι και έπαιζε στο συγκρότημα του «Κακούργου». Ο Γιάννης Σουσαμλής τον θαύμαζε γιατί ήταν σπουδαίος μουσικός, δεξιοτέχνης σαντουριέρης και περίφημος δάσκαλος. «Τον έφερνε ο πατέρας μου για να μου δείχνει». Μου είπε: « Θα σου δείξω τρία πράγματα κι αν τα πάρεις, αν τα’ αποχτήσεις θα με ξεπεράσεις….α) όταν παίζεις δεν θα σηκώνεις τα χέρια σου ψηλά διότι τότε δεν θα προλαβαίνεις να κάνεις κι άλλες φωνές και να πάρεις χρώμα δικό σου. β) όταν παίζεις να διαμοιράζεις τις φωνές (τις νότες) με τα δυο σου χέρια γιατί έτσι πιάνεις περισσότερες φωνές κι έχεις μεγαλύτερη γρηγοράδα. γ) και το τρίτο πράγμα που μ’ έμαθε ο δάσκαλός μου ο «Καχίνας» ήταν τούτο. Θα παίζεις σ’ όλη την επιφάνεια του σαντουριού και θα δουλεύεις και τα μπάσα. Και τ’ απόχτησα όλα όσα μού  πε κι έμαθα κι εγώ μόνος μου κι άλλα πολλά». 

Μέσα σε τούτες τις φαινομενικά απλές και επιγραμματικές συμβουλές κρύβεται όλη η  φιλοσοφία για την τεχνική παιξίματος του σαντουριού.  Ο Χατζέλλης μεταλαμπαδεύει τις γνώσεις του στο ταλαντούχο Γιαννάκη, μέσα από ασκήσεις και τεχνικές (δεν αναφέρει λεπτομέρειες), και τον καθιστά άξιο διάδοχό του, πραγματικό δεξιοτέχνη. 

Το παίξιμο του Γιάννη Σουσαμλή –Κακούργου, χαρακτηρίζεται από γρηγοράδα και φαντασία. Έχοντας στο μυαλό του τη μελωδία, αυτοσχεδιάζει και αναλύει τις αξίες σε τρίλιες, τρέμολο κ.α, παντρεύει δε τη μεσαία περιοχή με τη πρίμα και επαναλαμβάνει μοτίβα και φράσεις που τον χαρακτηρίζουν. Δημιουργεί με άλλα λόγια το δικό του ύφος το δικό του στιλ.

Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

Πληροφορίες:

·        ΜΟΥΣΙΚΑ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ: ΛΕΣΒΟΣ 19^ος – 20^ος αιώνας. ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ ΛΑΪΚΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ Γιάννης Σουσαμλής ή Κακούργος, σαντούρι, Αγιάσος. Συνέντευξη και κείμενα Γιώργος Νικολακάκης, Αγιάσος 22/23.12.1995.      

·        «ΜΥΤΙΛΗΝΙΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ» Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

·        «ΜΕΛΙΦΘΟΓΓΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΑΝΤΟΥΡΙ» Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ 

ΜΟΥΣΙΚΑ ΣΤΟΛΙΔΙΑ ΠΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΟ ΠΑΙΞΙΜΟ ΤΟΥ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Οι ενδείξεις (Α1-6, Β 7-12 κ.α)  παραπέμπουν στο διαφορετικό τρόπο που κάθε φορά παίζει την ίδια φράση.(παραλλαγή)

ΝΑ ΓΊΝΕΙ ΑΛΛΑΓΉ

Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ 20 ΜΑΪΟΥ 2014  

ΛΕΣΒΟΣ: ΚΑΡΣΙΛΑΜΑΣ ΣΙ ή ΠΑΠΙΑ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: α) ΤΑ ΜΥΤΙΛΗΝΙΑ ΜΑΣ Νο 1, β) ΜΕΛΙΣΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑΣΟ /Α

Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

 

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΚΟΥΝΙΑΣ (ΛΑΜΠΡΗΣ) ΣΤΟ ΜΠΟΥΡΟ (ΝΕΟΧΩΡΙ) ΛΕΣΒΟΥ

ΜΠΟΥΡΟΣ (ΝΕΟΧΩΡΙ) ΛΕΣΒΟΥ

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΚΟΥΝΙΑ- ΤΗΣ ΛΑΜΠΡΗΣ

Το Μάη μήνα μια φορά

Που κελαηδούν αηδόνια

Σε είδα και σ’ αγάπησα

Και σ’ αγαπώ ακόμα

 Χριστός ανέστη μάτια μου

Σ’ όλη την οικουμένη

Όλος ο κόσμος χαίρεται

Μον’ συ σε λυπημένη

Πάνω στη κούνια κάτσανε

Τέσσερα μαύρα μάτια

Τέσσερα χείλη ροζακιά

Ροδόσταμο γεμάτα

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΥ 
(Βλέπε ανάρτηση:"ΜΠΟΥΡΟΣ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΟΙ")

 

ΟΙ ΡΥΘΜΟΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΟΡΩΝ

Δ.Β.ΚΟΦΤΕΡΟΣ

ΤΕΝΤ (ΘΕΟΔΩΡΟΣ) ΠΕΤΡΙΔΗΣ: ΟΙ ΡΥΘΜΟΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΟΡΩΝ

(Greek Dance Rhythms)

Το πρωτότυπο κείμενο «οι ρυθμοί των Ελληνικών χορών», είναι γραμμένο στα Αγγλικά και μου το παραχώρησε ο Τέντ Πετρίδης. Δεν θυμάμαι πότε ακριβώς. Η μετάφραση έγινε το 1988. Παράλληλα μου έδωσε  τρείς κασέτες με σκοπούς και τραγούδια από διάφορες περιοχές καθώς και σημειώσεις  όπου εξηγεί το ρυθμικό σχήμα κάθε σκοπού.

«Πριν λίγα χρόνια εκδόθηκαν στην Ελλάδα δίσκοι Ελληνικής χορευτικής παραδοσιακής μουσικής με περισσότερο ενδιαφέροντες ρυθμούς. Για πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια μπορεί κανείς να ακούσει τη μουσική της Βόρειας Ελλάδας, να απολαύσει τις μελωδίες και τους ρυθμούς αντί να βομβαρδίζεται με δημοτική μουσική του Μωριά και της Ρούμελης και κάποια νησιώτικα.

Η χορευτική παραδοσιακή μουσική του Μωριά  και της Ρούμελης ,εκτός απ’ τις μελωδίες της, δεν έχει πολλά να επιδείξει όσον αφορά τους ρυθμούς. Τελικά, υπάρχει ένα όριο, πόσα καλαματιανά, συρτά και τσάμικα μπορεί να χορέψει ένας χορευτής που χορεύει για χάρη του χορού αποκλειστικά. Αυτό εξαιρεί το χορό για κοινωνικούς σκοπούς.

Για χορευτές, όλη τη νύχτα δύο χοροί, ένας αργός και ένας γρήγορος είναι πολύ βαρετό. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για πολλά απ’ τα νησιά με κάποιες εξαιρέσεις βέβαια. Αφού κάποιος τελειώσει έναν συρτό χορό ή ένα μπάλλο, κάποιου είδους σούστα, τι άλλο υπάρχει; Υποθέτω κάποιος πηδηχτός που είναι απλά μια γρηγορότερη έκδοση του συρτού. Στα Δωδεκάνησα είναι ο Ίσιος και η Σούστα στα περισσότερα μέρη. Στην Κρήτη αν και υπάρχει ποικιλία χορών, όλοι είναι στα 2/4. Υπάρχουν ενδιαφέροντα μελωδικά κομμάτια που συνήθως δεν ακούγονται με προσοχή. Ενδιαφέροντες επίσης είναι οι ρυθμοί που συνδέονται με τελετουργικά τραγούδια όπως τα κάλαντα.

Στη βόρεια Ελλάδα όμως, συναντάει κανείς ποικιλία στους ρυθμούς και τους χορούς. Η Θεσσαλία επίσης είναι ενδιαφέρουσα (περιοχή) για τις επιρροές που διαπερνούν την περιοχή απ’ τα γύρω μέρη. Οι άνθρωποι της Μ.Ασίας και της Ανατολής συμπεριλαμβανομένου και του Πόντου, έχουν επίσης πλούσια παράδοση σε χορούς και ρυθμούς.

Το γιατί, υπάρχει  σπανιότητα ενδιαφερόντων χορών και ρυθμών στις προαναφερθείσες περιοχές, αυτό είναι ένα άλλο θέμα που θα πρέπει να εξεταστεί. Σήμερα θα πω για τους ελληνικούς ρυθμούς γενικά και θα παρουσιάσω παραδείγματά τους. Προσπάθησα να χρησιμοποιήσω στο μεγαλύτερο μέρος ηχογραφήσεις απ’ τη συλλογή της Δόρα Στράτου. Σε μερικές περιπτώσεις κατέφυγα σε ηχογραφήσεις από άλλες συλλογές όπως στις σειρές του Σ. Καρά, του Πελλοπονησιακού Ιδρύματος και του Λυκείου Ελληνίδων.

Θα  ήθελα να προειδοποιήσω τους ανθρώπους όμως, ότι κάποια σημεία χρόνου στις σημειώσεις που συνοδεύουν  τους δίσκους είναι λάθος. Αυτά τα λάθη μπορεί να δείξουν λάθος δρόμο σε ανθρώπους χωρίς πείρα στην ανάλυση των ρυθμών. Τέτοια λάθη επίσης εμφανίζονται σε βιβλία, περιοδικά και πολλά άρθρα που σχετίζονται με τη μουσική και το χορό. Για παράδειγμα σ’ ένα πολύ ωραίο άρθρο για τους χορούς της Ανατολικής Ρωμυλίας (Βόρεια Θράκη) στα εθνογραφικά, τόμος 4-5, ο συγκαθιστός χορός αναφέρεται ότι έχει το ρυθμό 4 αλλά είναι πιο πιθανόν να είναι 9/16. Σε μερικά μέρη της Θράκης, αυτό θα μπορούσε να είναι 7/16. Ο Ζωναράδικος λέγει ότι έχει επίσης ρυθμό 4 ενώ έχει 6/16."

	ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΡΥΘΜΟΙ ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ
α/α	ΣΚΟΠΟΣ	ΠΕΡΙΟΧΗ	ΡΥΘΜΟΣ
1.	Τσακώνικος χορός	Μοριας	5/5 (1.1.1.2)
2.	Αγέρανος χορός	Πάρος	5/4
3.	"Κατάκαμπίς Παπαδούλα μου"	Ρούμελη	5/4 (3.2)
4.	"Βεργινάδα"	Ήπειρος	5/4 (1.1.1.2)
5.	Τσιακώνικος χορός	Μοριάς	5/4 1.1.1.2)
6.	"Τζιάκας" ή Ζιάκας	Παγγαίο-Μακεδονία	5/4 (2.1.2)
7.	"Από πα κι κα"  Τίκ	Πόντος	5/4 (1.1.1.2)
8.	Τίκ-Πόντος	Πόντος	5/8 (3.2)
9.	"Νάσουν Παναγιά μου πέρδικα"	Μακεδονία	5/8 (2.3) ή 10/8 (5+5)
			(1.1.3.2.3)
10.	Μπαϊντούσκα χορός	Θράκη	5/16 (2.3)
11.	Τσάμικος	Ρούμελη	6/8 (4.2)
12.	"Στέλλα"	Ήπειρος	6/8 (3.3)
	Β. Σημείωση:
	Ο Διβαράτικος συρτός	Κεφαλονιά	3/4
1.	Μπάλλος - Σίφνος 6/8 (3.3)	Σίφνος	6/8 (3.3)
2.	Συρματικός σκοπός (Κάτω χορός)	Κάρπαθος	6/8 (3.3)
3.	Καρσλίδικο Ομάλ	Πόντος	6/8 (3.3)
4.	Τα	Πόντος	6/16 (3.3)
5.	"Καλά που λέι το αηδόνι"	Βόρεια Θράκη	6/4
6.	"Στην Αραπιά θα πάω¨	Θράκη	6/16 (3.3)
7.	Μπαϊντούσκα	Δυτική Μακεδονία	6/16 (2.4) ή 3/8 (1.2)
8.	Καγκέλι "Παναγιούλα"	Ρούμελη	7/8 (1.1.1.2.2)
9.	Καλαματιανός χορός	Μοριάς	7/8 (2.1.2.2)
10.	Συρτός "Δώδεκα χρονών κοράσι"	Μακεδονία	7/8 (1.2.2.2)
11.	Κοτσαγκέλ	Πόντος	7/16 (3.2.2)
12.	"Βασιλικός"	Μακεδονία -Σέρρες	7/16 (3.2.2) ή (3/4)
	ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΡΥΘΜΟΙ ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΣΕΤΑ
1.	Καλλινίτσα	Βόρεια Θράκη	7/16 (2.2.3)
2.	Μπάμπο χορός	Μακεδονία	7/8 (2.2.3)
3.	Συγκαθιστός μαντιλάτος χορός	Θράκη	7/16 (2.2.3)
4.	Ατζιπατ-Σέρρα ή Ατσαπάτ	Πόντος	7/16 (2.2.3) ή (4.3)
5.	Ίσος Τσαμπουνιστός	Κάλυμνος	7/16 (2.2.3)
6.	Ελενίτσα ή Ελενάκη	Δυτική Μακεδονία	7/8 (2.2.1.2)
7.	Τρίτος γυναικείος καρσιλαμάς	Κύπρος	7/8 (2.3.2)
8.	Ταταυλιανό συρτό	Πολίτικο	8/8 (3.3.2)
9.	"Θέλω να ταξιδέψω "	Πήλειο	8/8 (3.3.2)
10.	Η κότα	Μοριάς	8/8 (3.3.2)
11.	Συρτό "Μη μου μιλάτε σήμερα"	Ρούμελη	8/8 (4.2.2)
12.	Ρεθυμνιώτικη σούστα	Κρήτη	8/8 (2.2.4)
13.	Ρεθυμνιώτικη σούστα	Κρήτη	8/8 (2.2.4)
14.	Μπεράτι	Ήπειρος	8/8 (5.3)
15.	Παλιός Ομάλ χορός	Μακεδονία	8/8 (3.2.3)
			τότε 7/8 (3.2.2)
	Β.
1.	Παλιός κασιλαμας	Λέσβος	9/8 (2.1.1.2.1.1.1)
2.	Καρσιλαμας αϊδινικος	Μικρά Ασία	9/8 (2.1,1.2.1.1.1)
3.	Ομάλ μονό	Πόντος	9/8 (2.2.2.3) ή (2.2.2.2.1)
4.	"Καμπάνα"	Μακεδονία-Σέρρες	9/8 (2.2.2.1.2)
5.	Συγκαθιστός χορός	Θράκη	9/16 (2.2.2.3)
			ή (4.2.3) ή (4.5)
7.	Καρσιλαμας Ζεϊμπέκικος	Λέσβος	9/4 (1.1.1.2.1.1.2)
8.	Καρσιλαμάς	Θράκη	9/8 (1.1.1.2.2.2)
9.	Καρσιλαμάς	Κύθνος	9/8 (2.3.2.2)
10.	Διπάτ "Το χαμόμελο"	Πόντος	9/8 (2.3.2.2)
			ή (2.1.2.2.2)
11.	Νυφιάτικο		9/8 (2.2.3.2)
	ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΡΥΘΜΟΙ ΤΡΙΤΗ ΚΑΣΕΤΑ
1.	"Νάσουν Παναγιά μου Πέρδικα"	Μακεδονία	10/8 (3.2.2.3)
2.	"Τα περιστέρια"	Πόντος	10/8 (3.2.2.3)
3.	"Καλέ Μαρία"	Μακεδονία	5/4 (2.1.2) ή 10/8 (4.2.4) ή
			ή 11/16 (2.2.3.2.2)
4.	"Αναστασία"	Μακεδονία	11/16 (2.2.3.2.2)
5.	Ρογατσιάρικο ή Διακονιάρικο	Μακεδονία	11/16 (3.2.3.2.2)
6.	Λόντζια….	Μακεδονία	12/8 (3.2.3.2.2)
7.	Γερόντικο ή Μπεράτικο	Μακεδονία-Φλώρινα	12/8 (3.2.2.3.2)
8.	Νυφιάτικο	Μακεδονία	12/8 (3.2.2.3.2)
9.	Λίγο-λίγο	Μακεδονία	13/8 (2.2.2.3.2.2)
10.	"Σαυλίτσενα" ή Τρείς φορές ή Τριπάτι	Μακεδονία	14/8(4.2.4.4)
11.	Σίκω κάτσε	Μακεδονία	15/16 (2.2.2.2.3.2.2) ή
			(4.4.3.4)
	Β.
1.	Συγκαθιστό	Ήπειρος-Μέτσοβο	15/8 (2.2.2.3.2.2.2)
			ή 7/8 (2.2.3)
2.	Μπεράτι	Ήπειρος	16/8 (2.2.2.4.2.2.2)
			ή 5/4 (1.1.1.2) +3/4 1.1.1)
3.	Τσιφτετέλι	Μικρά Ασία	16/8 (3.3.2.2.2.4)
6.	Λεβέντικος ή αμολυτός ή λύτός	Φλώρινα	17/16 (2.2.3.3.2.2.3)
7.	Συγκαθιστός "Τα'αϊδόνι"	Θεσσαλία	21/8 (2.3.3.2.2.2.3.2.2)